Mimo tego, że metoda zapłodnienia pozaustrojowego in vitro charakteryzuje się wysoką skutecznością, to nie zawsze daje upragnione rezultaty. Dla wielu par, które pokładają w niej ostatnie nadzieje, kolejna nieudana próba może być szczególnie trudnym i nieprzyjemnym doświadczeniem. Jakie są przyczyny niepowodzenia in vitro i czy pomimo nieudanych prób para nadal ma szanse na dziecko?
Niepowodzenie in vitro - jakie przyczyny?
Na całym świecie drastycznie rośnie liczba par, które bezskutecznie starają się o dziecko. Tylko w samej Polsce z problemem tym zmaga się ok. 1,5 mln z nich. Sytuacja jest na tyle poważna, że Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała niepłodność za chorobę społeczną. Trudności z zajściem w ciążę stanowią złożony problem, który w przypadku mężczyzn najczęściej wynika z coraz słabszej jakości nasienia. Natomiast u kobiet najczęstszą jego przyczyną jest wiek (po 32. roku życia, prawdopodobieństwo zajścia w ciążę spada do 80 proc.) oraz zaburzenia jajeczkowania, endometrioza, choroby tarczycy, czy zespół policystycznych jajników (PCOS).
W niektórych przypadkach jedyną nadzieją na spełnienie marzenia o zostaniu rodzicami jest zabieg in vitro (IVF), które polega na zapłodnieniu komórki jajowej poza układem rozrodczym kobiety, w warunkach laboratoryjnych. Od ponad 40 lat jest to najskuteczniejsza metoda leczenia niepłodności, dzięki której do tej pory na świat przyszło prawie 9 mln dzieci.
Wpływ na skuteczność in vitro, która w najlepszych w Polsce klinikach leczenia niepłodności wynosi nawet 40 proc., mają przede wszystkim indywidualne uwarunkowania partnerów (wiek, przebyte choroby i aktualny stan zdrowia) oraz liczba ewentualnych, wcześniejszych podejść do zabiegu. Zdarza się bowiem, że leczenie nie przynosi spodziewanych rezultatów. Wtedy najczęściej zadawanym przez pacjentów pytaniem jest - dlaczego nie powiodło się ono, akurat w naszym przypadku? Niestety, odpowiedź na nie, nie jest taka prosta. Powodzenie in vitro zależy bowiem od wielu czynników, a problemy mogą pojawić się na każdym etapie leczenia. Każdy przypadek zatem wymaga specjalistycznej i szczegółowej analizy. Wśród głównych przyczyn niepowodzeń in vitro najczęściej wymienia się:
Nieprawidłowa odpowiedź na stymulację
Pierwszym ważnym etapem leczenia jest stymulacja hormonalna jajników oparta o ocenę rezerwy jajnikowej (parametr AMH), która zwiększa szansę na odpowiedź pacjentki na leki. Przy czym wpływ na jej skuteczność może mieć nie tylko nie uwzględnienie wyników AMH oraz dodatkowych badań podczas terapii hormonalnej, ale również dzień rozpoczęcia terapii, dobór typu stymulacji, czy obecność przedwcześnie dominującego pęcherzyka w jajniku, którego aktywność może blokować wzrost innych pęcherzyków. Należy tu podkreślić, że w przypadku niektórych kobiet, nawet przy odpowiednim poziomie AMH, odpowiedź na stymulację jest zbyt słaba (najczęściej ma podłoże genetyczne). Nieprawidłowa stymulacja skutkować może brakiem komórek jajowych, słabą jakością oocytów, a także zespołem hiperstymulacji. Wówczas możliwe postępowanie sprowadza się do modyfikacji sposobu prowadzenia stymulacji pod kątem indywidualnych potrzeb pacjentki, diagnostyki genetycznej oraz zastosowania dodatkowej terapii farmakologicznej.
Niska jakość gamet
Zarówno jakość komórek jajowych, jak i plemników ma wpływ na powodzenie zapłodnienia i rozwój zarodka. W pierwszym przypadku wpływ na stan gamet ma przede wszystkim wiek pacjentki i poziom jej rezerwy jajnikowej. W im późniejszym wieku będzie ona starać się o dziecko, tym mniejsza będzie zdolność komórek do zapłodnienia i prawidłowych podziałów (na co oczywiście wpływ mogą mieć zaburzenia w materiale genetycznym plemników). W takim przypadku zaleca się pogłębioną diagnostykę.
Zaburzenia implantacji zarodka
Zaburzenia na etapie implantacji (zagnieżdżenia się w macicy) mogą wynikać m.in. z:
- nieprawidłowego rozwoju zarodków;
- zaburzeń po stronie endometrium;
- zaburzeń hormonalnych;
- zmian w obrębie macicy spowodowanych mięśniakami, zrostami, czy polipami;
- nieprawidłowości w budowie macicy;
- czynnika immunologicznego;
- wieku kobiety i jej rezerwy jajnikowej;
- nosicielstwa mutacji genetycznych;
- podwyższonego wskaźnika fragmentacji DNA plemników partnera.
Według szacunków, tylko 30-40 proc. zarodków ma szansę na prawidłową implantację. W przypadku gdy doszło do zaburzeń na tym etapie leczenia wskazane jest przeprowadzenie szczegółowych badań (w tym: hormonalnych, genetycznych, immunologicznych, czy receptywności endometrium) po których wdrażane jest odpowiednie leczenie.
Brak zapłodnienia w wyglądających prawidłowo komórkach jajowych
W oddziaływanie gamet zaangażowanych jest wiele czynników i mechanizmów. Zanim dojdzie do zapłodnienia komórki jajowej, plemnik musi być zdolny do związania się z jej osłonką przejrzystą i jej penetracji. Przy czym aktywację jajeczka, po połączeniu go z plemnikiem, umożliwia odpowiednie stężenia wolnych jonów wapniowych. Dzięki nim zachodzą kolejne podziały komórkowe i rozwija się zarodek. Zdarza się jednak, że mechanizm ten nie zachodzi. Metodą zwiększającą odsetek zapłodnień nawet o ok. 40 proc. jest aktywowanie komórki jajowej z użyciem jonoforów wapnia.
Zatrzymanie lub poważne zaburzenia rozwoju zarodków
Mimo, jakby się mogło zdawać idealnych warunków, również i w przypadku in vitro mogą wystąpić nieprawidłowości związane z podziałem komórkowym i rozwojem zarodka. Sytuacja ta dotyczy ok. ⅓ wszystkich przeprowadzonych zabiegów. Najczęstszą ich przyczyną są zmiany w materiale genetycznym, które powodują, że zarodek ulega degradacji. W takim przypadku, przyszłym rodzicom zaleca się przeprowadzenie kompleksowych badań, dzięki którym możliwe będzie zaplanowanie dalszego leczenia.
Co zrobić po nieudanym in vitro?
Choć brak ciąży stanowi ogromne obciążenie emocjonalne dla partnerów, to warto mieć na uwadze to, że nieudane in vitro w żadnym wypadku nie oznacza porażki, tylko szansę na znalezienie jeszcze skuteczniejszego leczenia podczas kolejnej próby. Tak więc, pary które doświadczyły niepowodzeń metodą zapłodnienia pozaustrojowego nie powinny się poddawać, tylko udać się na kolejną wizytę w ośrodku leczenia niepłodności. Uzyskają tam spersonalizowany pakiet badań pogłębionych oraz ewentualne dodatkowe konsultacje specjalistyczne, na których podstawie, przygotowana zostanie nowa ścieżka postępowania. Kliniki leczenia niepłodności dysponują bowiem nowoczesnymi technikami, które zwiększają skuteczność tego zabiegu. Więcej informacji na temat przyczyn niepowodzenia in vitro uzyskać można m.in. tutaj.
