Endometrioza to najbardziej enigmatyczna choroba w ginekologii: nie wiadomo dokładnie jak i dlaczego powstaje, nie zawsze daje typowe objawy, nie jest łatwa w rozpoznaniu i co najgorsze - nie ma możliwości leczenia przyczynowego. Leczenie jest głównie objawowe i nie zawsze jest skuteczne. Chociaż jest chorobą łagodną i wyjątkowo rzadko dochodzi do przemiany nowotworowej ognisk endometriozy, bywa bardzo uciążliwa ze względu na powodowane dolegliwosci bólowe oraz niepłodność (tutaj możesz porozmawiać z innymi kobietami, które zmagają się z endometriozą). Endometrioza - na czym polega i jakie mogą być objawy?
Endometrioza - na czym polega?
Endometrioza jest to patologia polegająca na obecności ognisk błony śluzowej macicy (tzw. endometrium) poza jamą macicy - na przykład na jajnikach, otrzewnej, wiązadłach krzyżowo-macicznych czy nawet pęcherzu moczowym lub jelicie grubym. Chociaż komórki endometrium (błony śluzowej macicy) znajdują się poza macicą, podlegają takim samym wpływom hormonalnym jak te, obecne w macicy - odbudowują się, a następnie złuszczają jak podczas miesiączki. Prowadzi to do tworzenia się torbieli endometrialnych jajników (często nazywanych czekoladowymi ponieważ zawierają zhemolizowaną brunatną krew) oraz zmian na pozostałych narządach. Komórki endometrium w jamie otrzewnej są źródłem licznych czynników prozapalnych takich jak cytokiny, prostaglandyny i czynniki wzrostowe. Prowadzą one do powstania przewlekłego stanu zapalnego w organizmie kobiety będącego przyczyną dolegliwości bólowych, niepłodności czy zrostów wewnątrzotrzewnowych.
Endometrioza przyczyny powstawania choroby
Dlaczego dochodzi do powstania endometriozy? - tego nie wiemy, chociaż istnieje kilka hipotez. Uważa się, że podczas miesiączki, szczególnie, jeżeli jest obfita, dochodzi do przedostawania się krwi miesiączkowej (z komórkami endometrium) przez jajowody, do jamy brzusznej. I tam, u osób predysponowanych, komórki endometrium osiedlają się i zaczynają "żyć własnym życiem" poza jamą macicy. Zwykle predyspozycje do zachorowania na endometriozę dotyczą zaburzeń immunologicznych, hormonalnych lub genetycznych. Reagując na zmiany hormonalne w trakcie cyklu - początkowo dochodzi do obrzmienia i bolesności ognisk endometriozy, a następnie złuszczania się endometrium do jamy otrzewnej lub do wewnątrz powstałych torbieli.
Endometrioza objawy
Endometrioza i jej najczęstsze objawy to częste, cykliczne silne bóle w okolicach miednicy oraz dolnej części pleców. Endometrioza daje dolegliwości bólowe o rożnym stopniu nasilenia - od niewielkiego do bardzo silnego bólu przed oraz w trakcie miesiączki, połączonego czasem z biegunkami, krwawieniem z przewodu pokarmowego lub krwiomoczem. Niestety, dolegliwości bólowe mogą być niewspółmierne do nasilenia choroby - pomimo niewielkich zmian endometrialnych, ból może być trudny do zniesienia i odwrotnie.
Podobnie jest z kolejnym objawem endometriozy czyli niepłodnością - zobacz wykresy cykli kobiet, które zmagają się z endometriozą. Jej występowanie może być związane z bardzo niewielkimi, wręcz niemożliwymi do diagnostyki nieinwazyjnej zmianami. Dzieje się tak, ponieważ endometrioza prowadzi do niepłodności na dwa sposoby. Po pierwsze, toczący się w jamie otrzewnej stan zapalny wpływa toksycznie na komórki jajowe, plemniki oraz zarodki, zaburza prawidłowy proces zapłodnienia oraz migracji przez jajowody, a następnie implantacji w jamie macicy. Po drugie, ogniska endometriozy niszczą tkankę jajnikową, prowadzą do powstania zrostów w jamie otrzewnej i niedrożności jajowodów. Badania dowodzą, że płodność kobiet cierpiących na endometriozę jest dziesięciokrotnie mniejsza niż kobiet zdrowych w podobnym wieku. Uważa się również, że duża cześć kobiet ze stwierdzoną niepłodnością idiopatyczną (czyli niewiadomego pochodzenia) ma bezobjawowo przebiegającą endometriozę. Poza tym, prawdopodobieństwo powodzenia technik wspomaganego rozrodu u pacjentek z endometriozą jest trzykrotnie mniejsze niż u pacjentek tylko z niedrożnymi jajowodami.
Endometrioza leczenie
W leczeniu endometriozy stosowane jest leczenie farmakologiczne, chirurgiczne lub też połączenie obu tych technik. Farmakoterapia polega na ograniczeniu wzrostu były śluzowej w macicy i w ogniskach endometriozy za pomocą leków antykoncepcyjnych, gestagenów (dienogest) lub też analogów gonadoliberyny (zmniejszających wydzielanie gonadotropin przez przysadkę i estrogenów przez jajniki). Niestety każda z tych metod, choć ma zadanie leczyć ból i ograniczać rozwój choroby, jednocześnie działa antykoncepcyjnie i nie poprawia płodności po zakończeniu leczenia. Wiele autorytetow uważa wręcz, że leczenie farmakologiczne endometriozy u kobiet z niepłodnością jest jedynie kradzieżą czasu reprodukcyjnego kobiety. Płodność nie poprawi sie po leczeniu, a leczona kobieta jest starsza i ze względu na wiek trudniej jest uzyskać u niej ciążę.
Leczenie operacyjne, najcześciej drogą laparoskopową, ma równoczesne znaczenie diagnostyczne oraz terapeutyczne. Potwierdza rozpoznanie endometriozy (badanie histopatologiczne usuniętych zmian) oraz umożliwia usunięcie widocznych ognisk endometriozy. Uważa się, ze powinno się usuwać tylko te torbiele endometrialne, których średnica przekracza 3 cm. Zabieg wyłuszczenia torbieli jajnika wiąże się z ryzykiem usunięcia bądź zniszczenia prawidłowej tkanki jajnikowej i zmniejszenia rezerwy jajnikowej. Podczas laparoskopii można dodatkowo sprawdzić drożność jajowodów oraz usunąć zrosty utrudniające zajście w ciążę. Po takim zabiegu poprawia się płodność kobiety i w ciągu następnych 6 miesięcy istotnie zwiększa się szansa na ciążę. Nie należy jednak nadużywać leczenia operacyjnego – każda kolejna laparoskopia wiąże się z większym prawdopodobieństwem zrostów oraz możliwością nieodwracalnego uszkodzenia jajników. Jeżeli pacjentka po operacji nie zajdzie w ciążę samoistnie, należy przejść do bardziej skutecznych metod leczenia. Dłuższe czekanie na ciążę, podawanie leków stymulujących owulację lub innych preparatów o wątpliwej skuteczności w endometriozie (np. bromokryptyny) może spowodować nawrót choroby i trudne do leczenia zmiany w narządzie płciowym.
Kolejną metodą postępowania u pacjentek niepłodnych z endometriozą jest wykorzystanie technik wspomaganego rozrodu - a konkretnie inseminacji lub też procedury in vitro. Dobór metody leczenia zależy od wieku pacjentki, czasu trwania nieplodności oraz preferencji pacjentow. Im starsza pacjentka, z mniejszą rezerwą jajnikową lub też współistnieniem innych przyczyn niepłodności tym wcześniej proponowane jest zapłodnienie pozaustrojowe. U młodszych pacjentek, z zachowaną drożnością jajowodów, krótkim trwaniem niepłodności oraz prawidłowymi parametrami nasienia partnera zwykle proponuje się wstepną diagnostykę i ewentualne leczenie laparoskopowe, a następnie 3-6 inseminacji w cyklu naturalnym lub stymulowanym farmakologicznie. Takie postępowanie wiąże sie z istotnym zwiększeniem prawdopodobieństwa ciąży. Dopiero niepowodzenie innych metod leczenia jest wskazaniem do skorzystania z zapłodnienia pozaustrojowego. Niestety skuteczność wszystkich metod wspomaganego rozrodu u kobiet chorych na endometriozę jest mniejsza niz w innych grupach pacjentek. 
Endometrioza - wpływ diety i stylu życia
W ostatnim czasie dużo uwagi przywiązuje się znaczeniu diety i wysiłku fizycznego w leczeniu endometriozy- dopasuj swoją Dietę Płodności. Jedząc warzywa i owoce zamiast mięsa, można zredukować prawdopodobieństwo zachorowania na endometriozę. Okazało się, że kobiety, które spożywały dziennie cztery porcje owoców i warzyw (zwłaszcza zielonych), chorowały o 55 procent rzadziej w porównaniu z kobietami jedzącymi średnio mniej niż jedną porcję tych produktów. Zawierają one substancje o działaniu przeciwutleniającym: witaminy A, C i E oraz prekursor witaminy A - beta karoten (zawarty w czerwonych, pomarańczowych i żółtych warzywach oraz owocach).
Te same badania pokazują również, że codzienne jedzenie czerwonego mięsa (wołowina, wieprzowina) zwiększa ryzyko zachorowania na endometriozę prawie dwukrotnie. Jest ono źródłem prostaglandyn COX-2, które uczestniczą w procesach zapalnych i przyczyniają się do powstania bólu, gorączki i obrzęków. Korzystne jest wyeliminowanie z diety tłuszczów trans, które nasilają działanie prozapalnych prostaglandyn. Naturalnie występują one w mleku i mięsie, jednak najbardziej szkodliwe są te, zawarte w tłuszczach uwodornionych np. margarynach. Należy unikać też tłuszczów poddanych procesowi smażenia, ponieważ wysoka temperatura i tlen uszkadzają strukturę tłuszczów, przekształcając zdrowe tłuszcze w szkodliwe. Zaleca się natomiast odpowiednie spożycie kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6 zawartych w olejach roślinnych i rybach.
Badania naukowe dowodzą, że wykluczenie pszenicy z diety u 80% kobiet z endometriozą powoduje istotne mniejszenie bólu. Natomiast przywrócenie pszenicy do diety powoduje nawrót dolegliwości. Niektórzy idą dalej i uważają, że istotną rolę w patogenezie endometriozy ma gluten, w konsekwencji czego wyeliminować trzeba nie tylko pszenicę, ale również inne zboża: żyto, jęczmień, owies.
Kobiety które aktywnie uprawiają sport, mniej narażone są na powstawanie zrostów wewnątrzotrzewnowych i rzadziej skarżą się na dolegliwości bólowe. Narządy wewnętrzne pracują lepiej, zwiększa się ukrwienie i metabolizm. Wysiłek przyczynia się do poprawy pracy całego organizmu.
