Metody wspomaganego rozrodu to niekiedy ostatnia deska ratunku, jedyna możliwość, by osiągnąć wymarzony cel - zostać rodzicem. Jedną z tych metod jest zapłodnienie metodą in vitro. Na czym polega i jak wygląda procedura? Czy para może się przygotować do IVF? Czy in vitro jest skuteczne? Na wszystkie pytania odpowiada specjalista w leczeniu niepłodności - dr n. med. Sławomir Sobkiewicz.
OvuFriend: Decyzja zapadła, para starająca się o dziecko postanowiła skorzystać z metod wspomaganego rozrodu. Panie doktorze, czy do in vitro trzeba się jakoś przygotować?
Dr n. med. Sławomir Sobkiewicz: Tak, po pierwsze para musi mieć zrobione wszystkie badania, żeby mieć pewność, że in vitro przyniesie korzyści. Podstawową rzeczą jest zrobienie pełnego badania nasienia, a nie tylko podstawowego, ponieważ straty czy niedomogi nasienia można w pewien sposób korygować w zakresie procedury in vitro lub np. w zakresie wspomaganego rozrodu (inseminacja), jeśli ruchomość lub ruch plemników jest bardzo słaby (mimo, iż nie jest to procedura in vitro tylko inseminacja). Być może inseminacji nie warto wykonywać, tylko niestety od razu trzeba myśleć o procedurze in vitro IFV lub procedurze ICSI. Jeśli procedura ICSI to z pewnymi modyfikacjami, które zwiększą skuteczność tej metody, żeby nie przekonywać się o niskiej skuteczności wybranej metody po kilku nieudanych procedurach, tylko od razu zastosować metodę najbardziej skuteczną.
Następną rzeczą, którą należy wykonać przed procedurą in vitro, są badania hormonalne - hormony są ważne w kontekście kobiecej płodności oraz inne badania u kobiety. Robimy je po to, żeby mieć pewność, że jej stan zdrowia będzie najkorzystniejszy w momencie wykonywania in vitro. Również w związku z obowiązującą ustawą od 1 listopada 2015 para musi mieć wykonane wszystkie badania na choroby przenoszone drogą płciową. Jest to również wiedza dla nas, czy po uzyskaniu komórek, zapłodnieniu ich i uzyskaniu zarodków, mamy szansę transferować ten zarodek do jamy macicy.
Jakie badania zazwyczaj są zlecane parze, która przygotowuje się do procedury IVF?
Do procedury in vitro pacjentka musi mieć, ogólnie rzecz biorąc, ocenioną rezerwę jajnikową, badania oceniające: tarczycę (ponieważ szlak hormonów płciowych łączy się częściowo lub jest równoległy z hormonami tarczycy), poziom witaminy D i (być może) melatoniny, jak również pełne badanie nasienia u mężczyzny.
Ile trwa cykl przygotowań do in vitro (stymulacja) w przypadku kobiet? Czy mógłby Pan Doktor powiedzieć jak zazwyczaj przebiega taka stymulacja i ile trwa?
Proces stymulacji przed in vitro obejmuje zazwyczaj dwa cykle. Pierwszy miesiąc to cykl przygotowujący (dezynfekujący pochwę). W tym czasie robimy badania na choroby przenoszone drogą płciową, jak również rozpisujemy stymulację. Następnie pacjentka sama się stymuluje od 2-3 dnia cyklu. Przychodzi do nas po 5-6 dniach stymulacji (zazwyczaj jest to 8-9 dzień cyklu). Następnie przeprowadzamy jeszcze dwie wizyty, podczas których modyfikujemy leczenie w zależności od tego, ile jest pęcherzyków i jak szybko (w jakim tempie) rosną. Podajemy hormony, które mają dalej powodować wzrost pęcherzyków. Następnie wykonujemy punkcję przez pochwę pod kontrolą USG. Zazwyczaj w piątej dobie po punkcji, w momencie, gdy mamy najbardziej rozwinięte zarodki (czyli tak zwane blastocysty), podajemy je do jamy macicy.
Co się dzieje później, jak wygląda zabieg pobierania komórek jajowych? Jakie znieczulenie jest najczęściej stosowane?
Znieczulenie jest dożylne lub można zastosować tak zwaną sedację (przygotowanie do zabiegu - najczęściej podanie środków farmakologicznych, które działają uspokajająco na organizm), zwłaszcza jeśli pęcherzyków jest mało oraz w sytuacji, kiedy pacjentka ma wysoki próg bólowy. Można też zastosować znieczulenie ogólne dożylne, które powoduje, że pacjentka całkowicie traci świadomość. Znieczulenie ogólne stosujemy zwłaszcza wtedy, gdy pęcherzyków jest dużo, kiedy jajniki leżą w trudnym położeniu oraz w sytuacji, gdy pewne ruchy związane z przesuwaniem głowicy mogą być dla pacjentki nieprzyjemne lub bolesne.
Jaki jest kolejny krok podczas metody in vitro?
Podczas zapłodnienia in vitro, po pobraniu pęcherzyków, komórki natychmiast trafiają do laboratorium embriologicznego. Po kilku godzinach dojrzewania komórki (a właściwie tak zwane wzgórki jajonośne) są oczyszczane. W zależności od tego, ile z nich jest dojrzałych możemy je zapłodnić (zgodnie z polską ustawą, maksymalnie 6). Reszta komórek może być zwitryfikowana, czyli zamrożona z szybkością ok. 23 tysięcy stopni na minutę.
Kiedy odbywa się transfer zarodków do jamy macicy - kiedy następuje zapłodnienie? Jak dokładnie wygląda taki zabieg?
Transfer zarodków do jamy macicy odbywa się poprzez pochwę, czyli kanał szyjki macicy. W specjalnym cewniku do transferu (bardzo cienkim i delikatnym) znajdują się jeden lub maksymalnie dwa zarodki, które są transferowane zazwyczaj w piątej dobie od punkcji. Wówczas widzimy, które z tych zarodków są najlepiej rozwinięte i mają szansę się zagnieździć w macicy. Czasami, jeśli zarodków jest mało lub są słabej jakości i dodatkowo jest ich mało, transferujemy je w drugiej lub trzeciej dobie od punkcji.
Czy po transferze zarodków kobieta powinna przestrzegać pewnych zasad i jakoś szczególnie na siebie uważać?
Moim zdaniem powinna zachowywać się rozsądnie i w sposób typowy. Jeżeli narząd rodny kobiety jest dobry do przyjęcia zarodka, a zarodek/ki są właściwej jakości, to oczywiście nie ma problemu, aby się zagnieździły. Pacjentka powinna natomiast unikać rzeczy ekstremalnych: kriokomory, sauny, ekstremalnych wysiłków takich jak maraton i tym podobne.
Czy może Pan doktor powiedzieć coś na temat skuteczności metody IVF? Jak obecnie wyglądają statystyki w Polsce, ilu parom udaje się zostać rodzicami po skorzystaniu z in vitro?
Skuteczność procedury in vitro zależy przede wszystkim od wieku pacjentki i zdolności rozrodczych jej jajników oraz od jakości plemników partnera i ich jakości. To one warunkują rozwój zarodków i od nich zależy skuteczność procedury in vitro. Kolejnym czynnikiem jest budowa narządu rodnego kobiety, bo jeżeli są obecne mięśniaki lub pacjentka jest po operacjach macicy lub po operacjach jajników, to mogą one wpływać na zmniejszanie skuteczności procedury in vitro.
W momencie, kiedy mamy prawidłowe zarodki, kiedy nie ma przeszkód w narządzie rodnym kobiety, skuteczność procedury głównie jest uwarunkowania wiekiem kobiety. To dlatego, że wraz z wiekiem wzrasta odsetek komórek nieprawidłowych. Mimo, że uległy one zapłodnieniu i się rozwijają, to jednak nieprawidłowości genetyczne znajdujące się w tych zarodkach narastają.
Przyjmuje się, że w dobrej klinice w Polsce, skuteczność tak zwanego pierwszego transferu, kiedy podaje się jeden zarodek, sięga 40 - 41%. W przypadku, kiedy transferowane są dwa zarodki skuteczność jest większa. Jednak lekarze starają się tego unikać, gdyż owszem statystyka jest lepsza (około 55% skuteczności). Natomiast jeśli kobieta zajdzie w ciążę, która w tym wypadku w 20% może okazać się ciążą mnogą, to ilość powikłań związanych z poronieniem lub porodem niewczesnym lub przedwczesnym jest kilkakrotnie większa. W przypadku, kiedy przeciętnie z zapłodnienia 6 komórek jajowych rozwijają się cztery, trzy lub czasem tylko dwie blastocysty, skuteczność tak zwana skumulowania dochodzi do około 60 - 75 % na cykl.
Czy może Pan doktor wymienić zalecenia lub sposoby, które mogą zwiększyć szanse na powodzenie zabiegu in vitro?
Przede wszystkim trzeba odpowiednio wcześnie podejść do procedury. Kobieta powinna po 30 roku życia co roku (lub maksymalnie co dwa lata) badać sobie poziom hormonu antybolerianowskiego - rezerwa jajnikowa. W momencie, kiedy on zaczyna się obniżać, a para od dłuższego czasu, bezskutecznie stara się o dziecko - warto rozważyć skorzystanie z metod wspomaganego rozrodu. Mężczyzna po 25 roku życia powinien zrobić podstawowe badania nasienia, ponieważ leczenie andrologiczne jest długotrwałe, a często mało skuteczne i wymaga w związku z tym czasu. To są podstawowe uwarunkowania. Oczywiście można tu dodać unikanie zbędnych lub dyskusyjnych operacji jajników lub macicy. Jeśli są konieczne, powinny być wykonywane przez najbardziej doświadczonych operatorów. Jest istotne, czy kobieta jeszcze chce zajść w ciążę. Jeśli nie, wówczas operacje mogą być nieznacznie bardziej agresywne. Niemniej, powinny być wykonane z jak największą troską, doświadczeniem i umiejętnościami.