Szacowana globalna częstość występowania chorób genetycznych wynosi 10 na 1000 przypadków wśród noworodków (wg WHO). W ostatnich latach medycyna zrobiła znaczne postępy w wykrywaniu mutacji genetycznych, osiągając blisko 99% skuteczności w pokazywaniu ryzyka wystąpienia mutacji genetycznych u przyszłego potomstwa. Rozmawiamy z dr n. wet. Ricardo Faundezem, dyrektorem naczelnym embriologii z kliniki InviMed.
OvuFriend: Czym są choroby genetyczne?
Choroby genetyczne są powodowane przez mutacje (zmiany w naszych genach). Mutacje mogą być obecne w DNA nie wywołując żadnego wpływu na osobę będącą nosicielem. 82% osób jest nosicielami co najmniej jednej mutacji genetycznej.
Czym jest Genetyczny Test Nosicielstwa (CGT-Carrier Genetic Test)?
CGT jest ważnym badaniem genetycznym przy planowaniu rodziny, ponieważ pomaga określić ryzyko urodzenia dziecka z chorobą genetyczną.
CGT określa, czy przyszli rodzice są nosicielami mutacji genów, które mogą powodować choroby genetyczne dziedziczone w sposób autosomalny recesywny : jeśli oboje rodziców jest nosicielami tej samej mutacji, prawdopodobieństwo urodzenia chorego dziecka wynosi 25%.
Zaburzenia autosomalne recesywne odgrywają znaczącą rolę w codziennej praktyce genetyki klinicznej. Występują one we wszystkich chorobach genetycznych od zaburzeń metabolicznych, po choroby psychiczne, aż po zespoły predyspozycji do nowotworów.
Wymienia się obecnie około 2600 fenotypów autosomalnych recesywnych.
W większości przypadków pary są heterozygotycznymi nosicielami bez widocznych objawów (tzw objawów fenotypowych).
Patogenne warianty zwykle nie są mutacjami de novo, ale często są przekazywane przez wiele pokoleń w rodzinie.
Kto i kiedy powinien wykonać test?
Bezpośrednim bodźcem do konsultacji genetycznej pary jest możliwość nosicielstwa mutacji dla jednej konkretnej choroby. Zmartwieniem pary jest ogólne prawdopodobieństwo genetycznego ryzyka reprodukcyjnego. Test może być wykonany przez wszystkich rodziców, którzy chcą poznać ryzyko przekazania ewentualnych zaburzeń swoim przyszłym dzieciom, niezależnie w jaki sposób potomstwo będzie poczęte. Badanie CGT skierowane jest więc do wszystkich par starających się o dziecko, niezależnie na jakim etapie się znajdują:
● pary rozpoczynające lub w trakcie starań naturalnych
● pary będące w trakcie leczenia niepłodności metodami wspomaganego rozrodu (IVF)
● pary ze wskazaniem do leczenia in vitro programem adopcji komórek jajowych od dawczyń
● pary, które mają obawy dotyczące zaburzeń dziedzicznych
● pary mające rodzinną historię choroby genetycznej
● pary, które są w większym stopniu zagrożone specyficznym zaburzeniem ze względu na swoje pochodzenie etniczne
● planują oddać swoje komórki jajowe, nasienie lub zarodki
● małżeństwo osób spokrewnionych
Gdzie można zrobić test?
Testy tego typu - ograniczone do znanych wariantów mutacji genetycznych lub badające całe geny (genom) pod kątem wszystkich (prawdopodobnych) wariantów patogennych - są już oferowane w krajach Europy, a także przez InviMed w Polsce.
Pary będące w fazie planowania rodzicielstwa, w tym przez poczęcie naturalne mają możliwość skorzystać z poradnictwa genetycznego. Pomaga to określić ryzyko wystąpienia choroby.
Jakie są zalety testu GCT? Dlaczego jest on tak przełomowy?
Pojawienie się molekularnych technik genetycznych, takich jak sekwencjonowanie nowej generacji (next-generation sequencing, NGS), umożliwiło niezaprzeczalny postęp w diagnostyce genetycznej.
Rosnąca wiedza na temat wpływu genetyki na przyszłe noworodki, jak i również rozwój technologii, doprowadziły do zwiększenia zakresu opieki przedkoncepcyjnej. Obecnie analiza genetyczna może być przeprowadzona na każdym etapie procesu reprodukcyjnego. Począwszy od okresu przedkoncepcyjnego poprzez wykonanie testu CGT w celu wykrycia mutacji genetycznych powodujących choroby takie jak mukowiscydoza, hemofilia czy zespół kruchego chromosomu X, skończywszy na badaniach genetycznych zarodka wykonanych w okresie przedimplantacyjnym i zapewniających, że zarodek jest genetycznie prawidłowy. Tymi ostatnimi badaniami zmniejsza się ryzyko wystąpienia chorób monogenowych, takich jak dystrofia mięśniowa Duchenne'a poprzez wykonanie badania PGT-M, oraz poprzez badania PGT-A, dzięki którym można wykryć zaburzenia chromosomalne w liczbie chromosomów (aneuploidy), powodujące choroby takie jak zespół Downa czy zmiany strukturalne chromosomów powodujące np. zespół DiGeorge'a/Pradera Willego, zespół Angelmana lub zespół Williamsa.
Czy zgłaszając się na wykonanie testu wystarczy zamówić test CGT czy potrzebne są dodatkowe informacje?
Test CGT dostępny jest w 4 różnych wariantach, w zależności jak szerokie badanie chcemy wykonać. Poniższa tabela przedstawia zestawienie głównych parametrów poszczególnych testów.
M = mężczyzna, K = kobieta (obejmują 64 sprzężone z chromosomem X)
Kiedy zdecydujemy się już, że chcielibyśmy przebadać się takim testem, jakie kroki musimy wykonać? Jaka jest ścieżka postępowania?
Wykonanie testu jest niezwykle łatwe i przebiega wg poniższej procedury:
- Zapisanie pacjenta i pacjentki na konsultację u lekarza genetyka.
- Wybór rodzaju testu CGT i pobranie próbki krwi partnerów.
- Odesłanie próbek do laboratorium genetyki wykonującego analizę genetyczną próbek.
- Otrzymanie wyników testu i omówienie ich z lekarzem genetykiem.
- W przypadku pozytywnego wyniku testu kieruje się pacjentów do specjalisty leczenia niepłodności w celu przedstawienia technik wspomaganego rozrodu, które uniemożliwiają przenoszenia na dziecko mutacji genetycznej.
Należy pamiętać, że jak każda metoda, również badania przesiewowe CGT lub NGS, obarczone są ograniczeniami wynikającymi np. z czułości testu (98%), możliwej analizy tylko genów zidentyfikowanych, możliwości wystąpienia wariantów genów poza obszarem badanym, po poczęciu, wystąpienia mozaicyzmu zarodkowego i pojawienia się mutacji de novo u potomstwa.
Co jeśli wynik testu pokaże podwyższone ryzyko nosicielstwa mutacji genetycznych?
W sytuacji stwierdzenia przez test CGT wysokiego ryzyka nosicielstwa mutacji dziedziczonej w sposób autosomalny recesywny dostępne są różne opcje postepowania.
W okresie przedciążowym:
- Dalsze śledzenie aktualnego planowania rodziny i planów ciążowych
- Zapłodnienie in vitro (IVF) z diagnostyką genetyczną zarodków przy stosowaniu przed implantacyjnego testu genetycznego do wykrywania aberracji liczbowych (aneuploidii) w obrębie chromosomów zarodka (PGT-A) lub przed implantacyjnego testu genetycznego stosowanego w diagnostyce chorób uwarunkowanych mutacjami w pojedynczych genach (chorób monogenowych) PGT-M.
- Adopcja komórek jajowych z genetycznym dopasowaniem lub dawstwo nasienia (dawców badanych testem nosicielstwa).
W okresie ciążowym:
- Poddanie pacjentki w ciąży badaniom prenatalnym. W tym przypadku lekarz genetyk może wyjaśnić na czym polega ryzyko związane z posiadaniem dziecka z zaburzeniem genetycznym.
Najkorzystniejszym momentem uzyskania informacji z badań przesiewowych jest okres przedciążowy.