Kwas foliowy to witamina z grupy B, nazywana folacyną, witaminą M czy B9, która ściśle wiąże się z właściwym przebiegiem ciąży oraz korzystnie wpływa na rozwój dziecka. Należy także do wymienianych czynników wpływających bezpośrednio na płodność. Zaleca się jego spożycie zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn starających się o potomstwo.
Kwas foliowy jako koenzym bierze udział w wielu procesach biochemicznych zachodzących w naszym organizmie, między innymi: w metabolizmie kwasów nukleinowych, w syntezie puryn i pirymidyn, w metabolizmie niektórych aminokwasów oraz procesie krwiotwórczym. Jego biologicznie aktywną formą jest tetrahydrofolian.
Dieta przyszłych mam powinna obfitować w naturalne źródła kwasu foliowego oraz obejmować jego suplementację określoną dawką zgodnie z zaleceniami. Suplementacja jest wymagana, ponieważ foliany występujące w żywności łatwo ulegają rozkładowi podczas obróbki termicznej i przechowywania nawet do 90% i w związku z tym mogą wchłaniać się tylko w 50%.
Kwas foliowy podczas starania o dziecko - jego wpływ na płodność
W próbie na kobietach mających problem z zajściem w ciążę potwierdzono tezę, że ich całodzienne racje pokarmowe nie spełniały zalecanego zapotrzebowania na kwas foliowy. Jednocześnie w programie NHS II dowiedziono w badaniach, że spożycie kwasu foliowego w dawce nie mniejszej niż 700µg jest istotne dla poprawy owulacji i zdolności do poczęcia. Ryzyko obniżenia płodności owulacyjnej malało nawet do 50%. W obserwacjach klinicznych zauważono również zależność między podawaniem kwasu foliowego a reakcją jajników na impulsy FSH. Potwierdzono, że jest ona niższa przy obniżonej podaży tej witaminy.
Co ciekawe w odniesieniu do mężczyzn regularnie przyjmowany kwas foliowy w połączeniu z cynkiem podnosi jakość nasienia. W badaniu na grupie płodnych i niepłodnych mężczyzn podawano im cynk i kwas foliowy. Zaobserwowano wzrost liczby plemników wyższy niż w przypadku suplementacji wyłącznie cynkiem. W grupie mężczyzn niepłodnych zaobserwowano wzrost liczby nasienia o 74%. Powyższe badania jednoznaczanie potwierdzają, że warto włączyć suplementację kwasu foliowego u par na etapie starania o dziecko.
Rozwój dziecka - zalety kwasu foliowego
Kwas foliowy jest niezwykle ważnym składnikiem diety zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Kwas foliowy w ciąży - w przypadku dziecka obniża ryzyko wystąpienia u niego wad ośrodkowego układu nerwowego oraz wad zaporowych układu moczowego, a także wad serca. Odpowiedni poziom folianów w diecie matki oraz ich uzupełnianie warunkuje prawidłowy rozwój cewy nerwowej już w pierwszym miesiącu trwania ciąży. Ich niedobór może skutkować także zahamowaniem wzrostu płodu oraz wadami cewy nerwowej (deformacja czaszki, czy kręgosłupa – jako najcięższe wady wymienia się: bezmózgowie i przepukliny mózgowo-rdzeniowe). Ponadto pozytywnie wpływa na wagę i właściwy rozwój noworodków oraz ich samopoczucie.
Kwas foliowy w ciąży - dlaczego tak ważny?
Kwas foliowy w ciąży, czyli jego prawidłowa suplementacja (kompleksowo zadbaj o swoją ciążę) zmniejsza ryzyko wystąpienia u nich anemii, niedokrwistości megaloblastycznej, ponieważ wpływa na procesy krwiotwórcze. Zmniejsza także możliwość wystąpienia powikłań, takich jak: poronienia nawracające, stan przedrzucawkowy, czy hipotrofia płodu.
Ponadto niedobór kwasu foliowego może powodować u kobiet w ciąży zaburzenia trawienia, osłabienie wchłaniania składników odżywczych, depresję, nadmierną drażliwość oraz zaburzenia ze strony układu krwiotwórczego. Uważa się również, że zbyt niski jego poziom może sprzyjać rozwojowi miażdżycy, przez co podwyższa ryzyko wystąpienia chorób takich jak: udar czy choroba niedokrwienna serca oraz niektórych chorób neurodegenaracyjnych i nowotworów.
Kwas foliowy dawka
Według wcześniejszych zaleceń zespołu ekspertów każda kobieta w wieku koncepcyjnym powinna spożywać kwas foliowy w dawce 0.4mg na dobę. Taka ilość kwasu foliowego w dużej mierze zapobiega bowiem wadom cewy nerwowej u dziecka, w tym bezmózgowiu i rozszczepowi kręgosłupa oraz obniża możliwość wystąpienia wad wynikających z niedoboru kwasu foliowego według badań o około 72%. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego z 2014 r mówią o stałej suplementacji kwasu foliowego co najmniej 6 tygodni przed koncepcją oraz do czasu zakończenia organogenezy. W przypadku kobiet, u których w przebiegu ciąży wystąpiły podobne wady u dziecka, ta dawka jest wyższa i wynosi do 4mg na dobę.
Podawanie kwasu foliowego w zbyt dużej dawce może maskować skutki niedoborów witaminy B12 i opóźniać rozpoznanie i leczenie objawów neurologicznych. W przypadku badanych dawek metafoliny nie potwierdzono takiego efektu działania (Fekete K., Berti C., Cetin I., [et al.], Perinatal folate supply: relevance in health outcome parameters. Matern Child Nutr. 2010, 6, 23-38.) Ponadto niektóre badania wskazują na związek długotrwałego niekontrolowanego podawania dużych dawek kwasu foliowego z ryzykiem występowania niektórych nowotworów - rak piersi, jelita grubego (Sikorska-Zimny K., Występowanie oraz wpływ kwasu foliowego na organizm ludzki, 2013,). W tym przypadku wydaje się być korzystne podawanie innych form aktywnych kwasu foliowego w celu obniżenia niekorzystnych efektów działania kwasu foliowego.
Nie zmienia to jednak stanowiska, że zarówno w okresie przygotowania do ciąży, podczas jej trwania i w okresie karmienia zaleca się przyjmowanie ustalonych dawek kwasu foliowego w preparatach jedno- lub wieloskładnikowych. W gotowych preparatach doustnych można spotkać zarówno jedną formę kwasu foliowego lub foliany złożone (kwas foliowy plus jego aktywna forma).
W przypadku stwierdzenia niedokrwistości, u osób palących, otyłych, stosujących leki z grupy przeciwpadaczkowych oraz antykoncepcję hormonalną, a także ze zdiagnozowaną hiperhomocysteinemią, spożywana należy rozważyć podanie wyższej dawki dziennej kwasu foliowego.
Należy zawsze pamiętać, że decyzję o wyższej dawce kwasu foliowego powinien podjąć lekarz.
Źródła kwasu foliowego
Kwas foliowy naturalnie występuje w warzywach liściastych (szpinak, sałata, kapusta, brukselka), w fasoli, w grochu, drożdżach, awokado, orzechach, nasionach, pełnych ziarnach zbóż, słoneczniku, pomidorach oraz pomarańczach (cytrusach). Wzbogaca się nim także żywność, na przykład mąkę, makaron, płatki śniadaniowe czy ryż. Jego źródło stanowią ponadto: jaja, sery, drożdże i wątroba. Mniejsza zawartość obserwowana jest w mleku i mięsie oraz owocach i rybach. W żywności dominuje jego zmetylowana forma: L-5-methyl-THF. Niewielka ilość kwasu foliowego wytwarzana jest przez bakterie w jelicie, nie pokrywa ona jednak dziennego zapotrzebowania na ten składnik. Wykazano, że po 4 miesiącach niedoboru w diecie następuje wyczerpanie zapasów kwasu foliowego w organizmie.
Bezpośredni wpływ na wchłanianie kwasu foliowego wywierają także leki. Niektóre z nich zwiększają wchłanianie kwasu foliowego, na przykład: preparaty zawierające witaminę B czy C, inne zaś czynniki obniżają jego wchłanianie, na przykład hormony, leki przeciwzapalne, czy spożycie alkoholu. Niekiedy restrykcyjna dieta odchudzająca czy upośledzone wchłanianie jelitowe stanowią o niedoborze kwasu foliowego.
Według danych dotyczących spożycia naturalnych źródeł kwasu foliowego w Polsce głównym pokarmem jest pełnoziarnisty chleb, który pokrywa około 40% dziennego spożycia tej witaminy. Na kolejnym miejscu wymienia się owoce i warzywa, następnie mleko i jaja.
Odpowiednia dieta przed ciążą, w jej trakcie oraz w okresie karmienia warunkuje prawidłowy rozwój dziecka i dobre samopoczucie matki. Świadomość znaczenia kwasu foliowego w codziennych posiłkach, uzupełnienia jego poziomu w przypadku niewystarczającej ilości w diecie oraz gwarancja właściwej dawki kwasu foliowego składają się na właściwą profilaktykę niedoborów tej witaminy, płodność, prawidłowy przebieg ciąży i przede wszystkim zdrowie matki i dziecka.
