Planowanie ciąży, czyli o tym jakie badania przed ciążą warto wykonać

Macierzyństwo to nie tylko radość, ogrom miłości i czułości, ale również odpowiedzialność, która zaczyna się jeszcze zanim zajdziemy w ciążę. Ciąża jest dużym wyzwaniem dla organizmu, dlatego jeszcze na etapie planów warto dokładnie sprawdzić stan swojego zdrowia oraz odpowiednio przygotować organizm.

Świadome planowanie ciąży to minimalizowanie potencjalnego ryzyka powikłań ciążowych, okołoporodowych oraz ewentualnych problemów zdrowotnych dziecka - jak przygotować się do ciąży? Ponadto planowanie ciąży warto potraktować jako inwestycję: jeżeli wcześniej przeprowadzimy wszystkie niezbędne badania, wykluczymy ewentualne problemy oraz wprowadzimy (lub utrzymamy) zdrowy tryb życia – prawdopodobnie szybciej uda nam się w ciążę zajść, lepiej ją zniesiemy, a następnie szybciej wrócimy do formy. Jak przygotować się do ciąży? Jakie badania wykonać? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdziesz poniżej.
 

Planowanie ciąży - jak przygotować się do ciąży?

Rok przed planowanym zajściem w ciążę to wystarczająco dużo czasu, by pożegnać wszelkie nałogi, poprawić swoją kondycję fizyczną, wprowadzić zdrowe nawyki żywieniowe i zadbać o prawidłową wagę, a także wyrównać wszelkie niedobory witaminowo-mineralne. 12 miesięcy wystarczy również, by zaleczyć wszystkie infekcje, wyleczyć zęby i doprowadzić do stabilnego stanu ewentualne choroby przewlekłe (np. niedoczynności lub nadczynności tarczycy, cukrzycy, padaczki, niedokrwistości, nadciśnienia, astmy lub chorób nerek). W ciągu tego roku nadrobimy również wszelkie profilaktyczne zaległości, tj.: cytologia, biocenoza (czystość pochwy), czy usg piersi, a także sprawdzimy, czy nie musimy zafundować sobie jakiegoś zaległego lub przypominającego szczepienia (różyczka, odra, WZW typu B). 3 – 6 miesięcy przed planowanym poczęciem to czas na odstawienie antykoncepcji hormonalnej (tabletek, plastrów, wkładek domacicznych, implantów hormonalnych lub zastrzyków).

O tym pamiętajmy:

• Zbilansowana dieta – ma bezpośredni wpływ na nasze zdrowie, dostarcza organizmowi niezbędnych wartości odżywczych, witamin i minerałów (Dieta Płodności); z codziennego menu należy zdecydowanie wykluczyć wszystkie używki (najlepiej również zrezygnować z mocnej kawy i herbaty); nie powinno się również spożywać surowego mięsa i mleka (profilaktyka listeriozy i toksoplazmozy);
   
• Kondycja fizyczna – przed zajściem w ciążę dobrze jest wzmocnić mięśnie pleców (przykręgosłupowe) i szyi, brzucha (mięśni brzucha nie ćwiczymy w ciąży!)  pośladków; okres ciąży to spore obciążenie dla całego układu kostnego kobiety, a mocne mięśnie pozwolą zmniejszyć bezpośrednie obciążanie kości i stawów oraz ułatwią poród;
   
• Waga – ustabilizowanie wagi na prawidłowym dla nas poziomie (BMI 19 – 25) to zminimalizowanie potencjalnych problemów wynikających z niedowagi (np.: niska masa urodzeniowa dziecka, czy ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego u noworodka) lub nadwagi (np.: zbyt szybkie przybieranie na wadze, nadciśnienie, stan przedrzucawkowy, cukrzyca) w ciąży. Jeżeli w ciągu roku przed planowanym zajściem w ciążę zdecydujemy się na dietę redukcyjną – nie powinna to być dieta drastyczna, która mogłaby spowodować niedobory witamin bądź składników mineralnych w naszym organizmie, a okres stabilizacji wagi powinien rozpocząć się najpóźniej 3 miesiące przed planowanym poczęciem;
   
• Suplementacja witamin i minerałów – należy pamiętać, że niepożądany jest zarówno niedomiar, jak i nadmiar witamin i minerałów; suplementy powinny być zażywane wyłącznie na wyraźne zalecenie lekarza (dobrze zbilansowana dieta dostarcza wszystkich niezbędnych składników); jedynym wyjątkiem od tej zasady jest suplementacja kwasu foliowego w ilości 0,4 mg/dobę – powinno się ją wdrożyć najpóźniej 3 miesiące przed planowanym zajściem w ciążę.

Jeżeli zadbamy o wszystkie wyżej elementy – znajdzie to z pewnością pozytywne odzwierciedlenie w wynikach podstawowych badań z krwi i moczu.

Badania przed ciążą 

Od jakich badań zacząć roczny okres przygotowań do zajścia w ciążę? Które badania przed ciążą warto wykonać w pierwszej kolejności? Na dobry początek warto sprawdzić ogólny stan zdrowia, czyli wykonać morfologię krwi oraz badanie ogólne moczu. Po skierowanie na oba badania możemy udać się do internisty lub ginekologa. Jeżeli wszystkie wyniki będą w normie – możemy zająć się innymi badaniami oraz wdrożyć ewentualne leczenie.

• Morfologia krwi – to podstawowe i najczęściej wykonywane badanie diagnostyczne; krew jest bowiem rodzajem płynnej tkanki łącznej (w całym organizmie osoby dorosłej znajduje się około 5-5,5 litrów krwi), która składa się z osocza (około 55-60% jej objętości) oraz elementów morfotycznych: erytrocytów (krwinki czerwone), leukocytów (krwinki białe) i trombocytów (płytki krwi); ocena morfologii krwi pozwala określić ogólny stan zdrowia człowieka i umożliwia rozpoznanie ewentualnych stanów zapalnych i infekcji, niedokrwistości i nadkrwistości oraz innych toczących organizm procesów chorobowych (również chorób zakaźnych). Równocześnie z morfologią kwi badany jest również poziom hemoglobiny, którego obniżony poziom może byś spowodowany niedokrwistością, a podwyższony – nadkrwistością.
   
• Badanie ogólne moczu – mocz jest płynem wytwarzanym w nerkach, w którego skład wchodzi woda (w około 96%) oraz azotowe produkty przemiany materii, sole mineralne i ewentualnie usuwane z moczem toksyny; badanie moczu pozwala ocenić ogólny stan zdrowia, ale również: rozpoznać choroby dróg moczowych, nerek i wątroby, ułatwić diagnostykę chorób nadnerczy, czy wykryć markery różnych procesów chorobowych toczących organizm;
   
• Przegląd dentystyczny – zdrowe zęby to jeden z bardzo ważnych elementów planowania ciąży; niewyleczone zęby wiążą się z obecnością stanów zapalnych jamy ustnej (za próchnicę odpowiedzialne są bakterie, które zębów mogą przenikać do krwiobiegu!), a te mogą utrudniać zajście w ciąże i/lub mieć negatywny wpływ na organizm ciężarnej i rosnące w jej łonie dziecko; drugim ważnym powodem, dla którego powinniśmy zająć się zdrowiem naszych zębów przed zajściem w ciążę jest fakt, że zęby ulegają w ciąży osłabieniu, a ich leczenie jest utrudnione (zwłaszcza w I trymestrze);
   
• Badanie cytologiczne (cytologia) – pobranie i ocena rozmazu pobranego z tarczy i kanału szyjki macicy; optymalny czas na wykonanie badania to okres między 10 a 20 dniem cyklu miesiączkowego (szerzej: nie wcześniej niż 4 dni po zakończeniu miesiączki i nie później niż 4 dni przed spodziewanym okresem); dzięki badaniu cytologicznemu możliwe jest wykrycie raka szyjki macicy oraz stanu przedrakowego (nadżerki, którą należy wyleczyć przed zajściem w ciążę), a także innych infekcji dróg rodnych; badanie cytologiczne jest refundowane przez NFZ.
   
• Biocenoza pochwy (ocena czystości pochwy) – pobranie wymazu z pochwy w celu stwierdzenia, czy w pochwie znajdują się patologiczne drobnoustroje odpowiadające za różnego rodzaju infekcje pochwy, układu rodnego i moczowego;
   
• USG ginekologiczne – ginekologiczne badanie ultrasonograficzne przeprowadzane jest za pośrednictwem sondy przezpochwowej; w trakcie badania poddawane ocenie są narządy w miednicy mniejszej (ich budowa i stan): macicy, jej szyjki i trzonu, jajników oraz endometrium; badanie umożliwia wykrycie różnego rodzaju nieprawidłowości, które można lub trzeba skorygować bądź wyleczyć przed planowanym zajściem w ciążę; USG ginekologiczne najlepiej wykonywać po miesiączce, w pierwszej połowie cyklu;
   
• USG piersi – badanie ultrasonograficzne piersi pozwala na wykrycie ewentualnych zmian w poszczególnych tkankach sutków; to badanie przesiewowe, pozwalające szybko, wygodnie i najczęściej zupełnie bezboleśnie ocenić stan piersi, a w razie jakichkolwiek nieprawidłowości – skierować kobietę na dalszą diagnostykę (mammografię, biopsję); podczas badania USG piersi można również przeprowadzić badanie dopplerowskie, dzięki któremu możliwe jest poddanie ocenie przepływów w naczyniach krwionośnych piersi (kierunku i prędkości);
   
• Badania grupy krwi przyszłej matki i przyszłego ojca – konflikt serologiczny (tzw. konflikt Rh) to sytuacja, w której organizm matki produkuje przeciwciała, które zwalczają krwinki płodu; konflikt powstaje, gdy matka ma krew z czynnikiem Rh-, a rozwijający się w jej ciele płód odziedziczoną po ojcu Rh+; stopień ryzyka pojawienia się konfliktu serologicznego może określić lekarz na podstawie badań krwi, jeżeli takie ryzyko występuje – kobieta objęta jest specjalnym programem profilaktycznym, który pozwala zminimalizować lub uniknąć wystąpienia choroby hemolitycznej noworodka; warto pamiętać, że choroba z reguły nie występuje w trakcie pierwszej ciąży – najczęściej w czasie pierwszego porodu dochodzi do przeniknięcia antygenów z krwi płodu do krwi matki, co uruchamia proces produkcji przeciwciał, które będą potencjalnie niebezpieczne dla drugiego dziecka pary;
   
• Hormonalne badania tarczycy – to badanie krwi, w którym określa się poziom tyroksyny (fT4), czyli głównego hormonu produkowanego przez tarczycę oraz tyreotropiny (TSH), który z kolei jest hormonem wytwarzanym przez przysadkę mózgową i pobudzającym tarczycę do wydzielania tyroksyny; celem hormonalnych badań tarczycy jest wykluczenie jakichkolwiek nieprawidłowości, w tym nadczynności i niedoczynności gruczołu, które mogłyby mieć negatywny wpływ m.in. na płodność kobiety, przebieg ciąży i porodu oraz na zdrowie płodu; rok to najczęściej wystarczająca ilość czasu, by skutecznie ustabilizować stan ewentualnych chorób przewlekłych, do których zaliczają się niedoczynność i nadczynność tarczycy;
   
• Badania hormonów płciowych – to badanie krwi, dzięki któremu możemy sprawdzić, czy stężenia poszczególnych hormonów płciowych są prawidłowe; ewentualne zaburzenia hormonalne mogą być przyczyną trudności z zajściem w ciążę oraz jej nieprawidłowego przebiegu; pełna diagnostyka ewentualnych zaburzeń hormonalnych wymaga wykonania badania krwi trzykrotnie w ciągu jednego cyklu miesięcznego: w fazie folikularnej (między 3. a 5. dniem cyklu), w trakcie owulacji (między 12. a 14. dniem cyklu, pod warunkiem, że cykle są 28-dniowe) oraz w fazie lutealnej (około 21. dnia cyklu przy około 28 dniowych cyklach).
   
• Badanie poziomu glukozy – to oznaczenie poziomu cukru we krwi (czyli tzw. glikemii), które jest podstawowym badaniem w profilaktyce, diagnostyce i kontroli cukrzycy; dzięki badaniu można ustalić, czy poziom cukru mieści się w zakresie normy lub wykryć ewentualne nieprawidłowości wymagające wdrożenia leczenia (hiperglikemia, hipoglikemia, cukrzyca, stan przedrzucawkowy); wykonywanie badania poziomu cukru we krwi zaleca się profilaktycznie wszystkim osobom, a zwłaszcza osobom obciążonym ryzykiem zachorowania na cukrzycę, osobom z nadwagą i właśnie kobietom planującym ciążę (badanie poziomu glukozy będzie również wykonywane minimum dwukrotnie w trakcie ciąży); poziom glukozy można oznaczać na czczo (po 8 godzinach nieprzyjmowania posiłków i płynów innych niż woda), o dowolnej porze i bez względu na przyjęte posiłki (tzw. przygodny poziom glukozy), po posiłku (badania wykonywane najczęściej u cukrzyków) oraz jako część testu doustnego obciążenia glukozą (OGTT, wykonywane jedno lub dwukrotnie w ciąży);
   
• Badanie w kierunku kiły, czyli serologia kiły - kiła to choroba zakaźna powodowana przez krętek blady, przenoszona głównie drogą płciową, może atakować układ nerwowy, naczyniowo-sercowy oraz narządy wewnętrzne; kiła w ciąży może doprowadzić do śmierci płodu lub licznych wad rozwojowych u dziecka; przesiewowe badania opierają się na wykonaniu badaniu WR, czyli próbie Wassermanna;
   
• Badanie przeciwciał w kierunku toksoplazmozy – toksoplazmoza to choroba wywołana przez pierwotniaka, którą można zarazić się poprzez: kontakt z kocimi odchodami, zjedzenie nieumytych warzyw, surowego lub półsurowego mięsa, czy wypicie świeżego, niepasteryzowanego mleka; u większości dorosłych osób toksoplazmoza nie wymaga leczenia, ale świeże zakażenie pierwotniakiem toksoplazmozy w pierwszym trymestrze ciąży może skończyć się poronieniem, w drugim trymestrze – skutkować wadami układu nerwowego i oka u płodu, a w trzecim trymestrze – anemią lub powiększoną wątrobą; w badaniu krwi sprawdza się obecność przeciwciał, czyli poziom odporności na toksoplazmozę (przebycie toksoplazmowy uodparnia na chorobę);
   
• Badanie przeciwciał w kierunku różyczki – różyczka to choroba zakaźna wieku dziecięcego, która u kobiety w ciąży może spowodować szereg ciężkich uszkodzeń płodu; jeżeli poziom przeciwciał jest za niski – zaleca się przeprowadzenia szczepienia ochronnego (informacja poniżej);
   
• przeciwciała anty – HIV – rutynowe badanie, którego wynik pozytywny świadczy o zakażeniu wirusem HIV.
   

Szczepienia przed ciążą

Choroby zakaźne to bardzo istotny problem w kontekście planowanej ciąży. Większość z nich może stanowić zagrożenie nie tylko dla zdrowia kobiety oraz prawidłowego przebiegu ciąży, ale również płodu i późniejszego rozwoju dziecka. Kolejną złą informacją jest fakt, że niejednokrotnie choroby zakaźne mają cięższy przebieg u kobiety ciężarnej, niż innych osób dorosłych. Do uszkodzeń płodu mogą doprowadzić przede wszystkim: różyczka, cytomegalia i kiła, a rzadziej również: grypa, ospa wietrzna, opryszczka i wirusowe zapalenie wątroby, a także tężec, błonica i krztusiec. Dobrą informacją jest fakt, że na większość wymienionych chorób można profilaktycznie się zaszczepić.

Oto lista szczepień ochronnych, o których należy pomyśleć w kontekście planowanej ciąży:

• Szczepionka przeciwko różyczce  – różyczka stwarza wysokie ryzyko ciężkich uszkodzeń oraz wad rozwojowych u płodu; szczepienie powinno mieć miejsce minimum miesiąc przed planowanym zajściem w ciążę!;
   
• Szczepionka przeciwko ospie wietrznej – ospa wietrzna zwiększa ryzyko przedwczesnego porodu i poronienia, a ponadto  może skutkować bliznami na skórze noworodka, deformacjami kończyn, czy upośledzeniem umysłowym; szczepienie powinno mieć miejsce minimum miesiąc przed planowanym zajściem w ciążę; kobieta ciężarna, która nie przebyła ospy i nie zaszczepiła się na nią - powinna unikać towarzystwa zarówno osób chorych na ospę, jak i świeżo zaszczepionych;
   
• Szczepionka przeciwko WZW typu B – kobieta zakażona wirusowym zapaleniem wątroby może przenieść wirusa na dziecko (poprzez łożysko lub w czasie porodu); zakażenie wirusem może spowodować różnego rodzaju problemy z wątrobą, m.in. skutkować marskością wątroby lub chorobą nowotworową tego organu;
   
• Szczepionka przeciwko grypie (zwłaszcza jeżeli czas ciąży przypadać będzie na okres wzmożonej zachorowalności na grypę, czyli jesień i zimę) – grypa może doprowadzić do przedwczesnego porodu lub poronienia, a także spowodować zmniejszenie masy urodzeniowej dziecka, podnosząc ryzyko wystąpienia problemów neurologicznych, intelektualnych i zaburzeń endokrynologicznych;
   
• Szczepionka przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi – dawka przypominająca zalecana jest rutynowo kobietom planującym ciążę, jeżeli od ostatniego szczepienia minęło 10 lat.
   
• Szczepienia przeciwko różyczce, odrze, śwince i ospie są zabronione w ciąży. Przeciwko grypie, tężcowi  i błonicy, a także WZW typu B – można zaszczepić kobietę w ciąży, ale nie w pierwszym jej trymestrze.