Progesteron (inaczej luteina lub luteina dopochwowa) to bardzo ważny hormon dla kobiecej płodności. Nie tylko odgrywa ogromną rolę podczas zapłodnienia, ale również zapewnia utrzymanie ciąży. Jakie są normy? Co się dzieje, kiedy mamy za niskie stężenie progesteronu? Kiedy najlepiej wykonać badanie i jak wygląda leczenie?
Progesteron - jaką pełni rolę podczas starania o dziecko i w czasie ciąży?
Progesteron to jeden z hormonów steroidowych niezbędnych do prawidłowego rozwoju ciąży. Jego główne miejsce produkcji to łożysko rozwijającego się płodu, a w okresie do 10 tygodnia ciąży ciałko żółte jajnika, które powstaje po prawidłowej owulacji. Inne miejsca syntezy progesteronu są mało istotne klinicznie. Zadaniem tego hormonu jest przygotowanie narządu rodnego do zapłodnienia oraz do prawidłowej implantacji rozwijającej się zygoty, poprzez wpływ na sam narząd rodny, jak i ogólnoustrojowo. W trakcie trwania ciąży progesteron produkowany przez łożysko jest ważnym substratem służącym do produkcji wielu innych steroidów przez nadnercza płodu. Hormon ten, według wielu teorii, bierze także aktywny udział w procesie rozpoczęcia akcji porodowej. Bez progesteronu ciąża nie byłaby możliwa - dowiedz się więcej: o hormonach ważnych dla kobiecej płodności.
Miejscem jego działania jest praktycznie każdy element biorący udział w zapłodnieniu. W pochwie powoduje zmiany w budowie nabłonka ją wyścielającego. Moduluje pracę gruczołów szyjki macicy. W trzonie macicy powoduje relaksacje mięśniówki oraz odpowiednią przebudowę błony śluzowej dostosowując ją do potrzeb ciąży. Dzięki niemu jajowody wydzielają więcej substancji odżywczych dla transportowanych w nich plemników. Bierze on również aktywny udział w przemianach ciążowych zachodzących w gruczołach piersiowych.
Nie bez znaczenia jest wpływ progesteronu na funkcje całego organizmu kobiety. Hormon ten reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową, białek oraz aminokwasów. Nasila produkcję moczu zarazem zmniejszając napięcie mięśni układu moczowego. Zwiększa ilość oddechów i temperaturę ciała. Jego ważną funkcją jest regulacja układu odpornościowego organizmu kobiety w ciąży. Ciążę można postrzegać jako przeszczep narządu, w połowie obcy dla kobiety. Aby nie doszło do jego odrzucenia, układ immunologiczny musi się przestawić na inne tory działania. W tym procesie jedną z kluczowych ról odgrywa progesteron.
Niskie stężenie progesteronu - jakie mogą być skutki?
Obniżone stężenie tego hormonu będzie miało zatem wpływ na wszystkie wymienione funkcje, co może utrudniać powstanie ciąży, jak i jej utrzymanie. Odpowiednie stężenie progesteronu w II fazie cyku jest gwarantem odpowiedniego przygotowania macicy do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej do jamy macicy i jej prawidłowego zagnieżdżenia. Przy niewystarczającym poziomie progesteronu transport komórki jajowej w jajowodzie jest spowolniony co może uniemożliwić jej dotarcie na czas w miejsce spotkania z plemnikiem. W międzyczasie plemniki mają zaburzony proces kapacytacji, czyli przemian umożliwiających połączenie ich z komórką jajową, oraz ich transport do komórki jajowej. Ze względu na krótki czas życia tej ostatniej, zmniejszony poziom progesteronu może uniemożliwić zapłodnienie. Jeśli jednak dojdzie do powstania zarodka i jego przeniesienia do jamy macicy, we krwi zaczyna pojawiać się hormon HCG, który podtrzymuje pracę ciałka żółtego w jajniku wydzielającego niezbędny progesteron. Dzięki niemu endometrium przejmuje funkcje odżywiania zarodka przez kolejnych kilka tygodni – mniej więcej do 10 tygodnia, kiedy to przyszłe łożysko przejmuje tą funkcję. Jeśli w tym momencie poziom tego hormonu będzie za niski nie dojdzie do prawidłowej implantacji zarodka w błonie śluzowej macicy i intensywnie dzieląca się ciąża ulegnie poronieniu.
Progesteron normy - kiedy i jak wykonać badanie?
Poziom progesteronu badany jest najczęściej w dwóch okolicznościach w diagnostyce niepłodności i monitoringu cyklu oraz w diagnostyce wczesnej ciąży.
Poza ciążą poziom progesteronu badany jest w II fazie cyklu, a więc po owulacji, kiedy to w jajniku, w miejscu pękniętego pęcherzyka powstaje ciałko żółte. To ono jest odpowiedzialne za główną produkcję progesteronu mającego przygotować macicę i organizm na ewentualną ciążę. Optymalnym czasem pomiaru jego stężenia jest okolica 7 dnia po owulacji, czyli około 21-22 dnia cyklu, w momencie szczytu wydzielania progesteronu.
Jeśli cykl trwa dłużej niż 28 dni, pik tego hormonu również się przesuwa. W takich przypadkach pomiar powinien być przeprowadzony około 7 dni przed spodziewaną miesiączką. W tym momencie prawidłowe wartości powinny przekraczać około 10ng/l i świadczyć będą o dokonanej owulacji i prawidłowej funkcji ciałka żółtego. Wielu autorów uważa, że jednokrotny pomiar progesteronu jest niedokładny i niemiarodajny, więc postulują oni seryjne pomiary w jednym cyklu lub w kilku cyklach następujących po sobie, wyciągając średnią. Nieprawidłowe stężenia progesteronu odnotowywane w II fazie cyklu mogą być podstawą do stwierdzenia niedomogi lutealnej, która zdaniem niektórych naukowców może być powodem wczesnych poronień. Istnieje jednak wiele sprzecznych doniesień na ten temat i na dzisiejszy stan wiedzy nie można jednoznacznie potwierdzić tej hipotezy.
Kolejnym momentem pomiaru progesteronu jest wczesna ciąża. Za niskie stężenia tego hormonu często wiążą się z nieprawidłowym rozwojem ciąży. Niskie poziomy progesteronu korelujące z nieprawidłowym wzrostem HCG mogą świadczyć o rozwoju ciąży pozamacicznej bądź o nieprawidłowo rozwijającym się zarodku w jamie macicy. Poza przekroczeniem pewnych wartości (zazwyczaj 10-15ng/l) ważna jest także zmiana w jego stężeniu. W odpowiednich tygodniach ciąży progesteron rośnie i maleje, co odwzorowywuje zmiany miejsc jego głównego wydzielania ( jajnik a następnie łożysko). Obniżone stężenia progesteronu nie w każdym przypadku prowadzą do niepowodzenia ciąży. Niejednokrotnie odnotowywano bardzo niskie poziomy progesteronu w ciążach prawidłowych. Tak więc badanie poziomu tego hormonu odgrywa rolę pomocniczą i nie może być podstawą definitywnego rozpoznania niepowodzenia ciąży – to zawsze stwierdzamy na podstawie zmian wielu czynników.
Progesteron leczenie - luteina dopochwowa
W leczeniu progesteronem możemy się skoncentrować na 3 elementach: niepłodności, ciąży I trymestru oraz ciąży II i III trymestru. Poza tym leczenie progesteronem ma swoje miejsce w ginekologii, ale w tym miejscu nie będziemy go opisywać.
Progesteron jest szeroko stosowany w procedurach rozrodu wspomaganego, gdzie pomaga lekarzom przygotować macicę na przyjęcie zarodka. Dawki i czas jego zastosowania różni się w zależności od protokołu i indywidualnych potrzeb kobiety.
W niedomodze lutealnej II fazy cyklu, w przypadku stwierdzenia zmniejszonego stężenia progesteronu włączana jest suplementacja luteina doustna lub luteina dopochwowa, choć wielu autorów kwestionuje jej skuteczność. Standardowa dawka w podaniu dopochwowym to około 100mg/dobę, dawka doustna jest zazwyczaj 2krotnie większa.
Luteina w ciąży
Nieco większe dawki stosujemy w leczeniu poronienia zagrażającego, choć skuteczność tego leczenia i sens podawania progesteronu w tych sytuacjach jest kwestionowany. Niestety, większość lekarzy stosuje niemal „rutynowo” progesteron we wczesnej ciąży wychodząc z założenia – „przecież nie szkodzi”, podczas gdy realnymi beneficjentkami są pojedyncze przypadki. Przyczyniła się do tego w dużej mierze presja pacjentek, które czytając w internecie o przyjmowaniu tego leku przez inne ciężarne, w obawie o losy swojej ciąży, spodziewa się analogicznego postępowania. W tej sytuacji ważne jest zrozumienie, że lekarz powinien się sugerować rzetelnymi dowodami naukowymi potwierdzonymi odpowiednio zaprojektowanymi badaniami – a więc zgodnie z obecną wiedzą powinniśmy zaprzestać podawania tego leku w zdecydowanej większości przypadków poronień zagrażających.
Inaczej przedstawia się sytuacja w większej ciąży ( II i III trymestr), gdzie zastosowanie progesteronu ma znaczenie dla relaksacji kurczącej się macicy i przez to zwiększenia szans uniknięcia porodu przedwczesnego. Tu dowody naukowe wskazują na sens takiego podania. Dawką standardową w takim przypadku jest około 400mg progesteronu podawanego dopochwowo/dobę.
Podsumowując progesteron ma ogromne znaczenie dla płodności kobiety i ciąży. Choć potrafimy badać jego stężenie we krwi kobiety, to niejednokrotnie mamy problem z jednoznaczną interpretacją tych wyników. W wielu przypadkach skuteczność leczenia jest co najmniej wątpliwa, jeśli nie stanowczo nieskuteczna. Spowodowane jest to głównie tym, że procesy hormonalne związane z owulacją i ciążą są wieloczynnikowe i niejednokrotnie zmienne indywidualnie, a ich korelacja nie została jeszcze do końca odkryta. Dlatego pacjentki muszą pamiętać, że interpretacja wyników i włączenie odpowiedniego postępowania powinno opierać się na decyzji lekarza.
