Dziękuję, że zgodził się Pan z nami porozmawiać. Wśród kobiet, które nas odwiedzają dużo jest tych, które cierpią na endometriozę, mają podejrzenie tej choroby lub dopiero zaczynają mieć jej pierwsze oznaki (bardzo bolesne miesiączki, bóle czy obfite krwawienia). Wiele pytań pada u nas w społeczności dotyczących tej wciąż zagadkowej choroby oraz wiele łez zostało wylanych z powodu bólu czy braku upragnionej ciąży. Zebraliśmy dziś te pytania i mamy nadzieję, że wiele kobiet znajdzie tu odpowiedzi i wstępny kierunkowskaz co robić, jak postępować, kiedy i do jakiego lekarza zwrócić się o pomoc.
OvuFriend: Na początek przekazuję pytanie, które zadaje nam wiele kobiet - skąd taka plaga kobiet diagnozowanych endometriozą, czy polepszyła się diagnostyka wykrywania tej choroby czy jest więcej czynników sprzyjających jej powstawaniu?
lek. med. Piotr Lachowski: Endometrioza dotyczy nawet do 10-15 % kobiet w wieku rozrodczym zatem jest chorobą częstą. Jest też coraz częściej znajdowana u młodych dziewcząt. Ma to zapewne związek z coraz lepszymi metodami jej wykrywania (coraz lepsze aparaty USG, większa dostępność innych badań obrazowych jak MRI i wreszcie diagnostyki laparoskopowej). Za jej główną przyczynę uznawano wsteczne miesiączkowanie tzn. cofanie się krwi miesiączkowej zawierającej złuszczone komórki błony śluzowej jamy macicy (endometrium) do jamy otrzewnowej i wszczepianie się tych komórek w tej niewłaściwej dla nich lokalizacji. Jednakże ta teoria nie tłumaczy występowanie niekiedy ognisk endometriozy w narządach odległych od macicy np. w płucach. Ponadto nie u każdej kobiety z wstecznym miesiączkowaniem dochodzi do powstania endometriozy. Zatem dziś podejrzewa się również udział innych czynników np. immunologicznych, metaplazji tkankowej, udział komórek macierzystych.
Czy endometrioza musi boleć? Jak sobie radzić z tym bólem, wiele kobiet skarży się na okropny ból w trakcie miesiączki, ale też podczas wypróżniania czy stosunku płciowego. Jak sobie z tym bólem radzić?
Ból w okresie okołomiesiączkowym jest najczęstszym objawem endometriozy, ale w zależności od lokalizacji ognisk choroby może występować też poza tym okresem w postaci bolesnych stosunków czy bólów podczas oddawania moczu lub stolca. Niekiedy jego nasilenie i wielomiesięczny czas trwania pozwala na rozpoznanie przewlekłego bólu miednicy mniejszej. Leczeniem pierwszego rzutu są leki przeciwbólowe z grupy NLPZ (niesterydowe leki przeciwzapalne), często w połączeniu z leczeniem hormonalnym (tabletki antykoncepcyjne, gestageny, inhibitory aromatazy, analogi Gn-RH)
Czy im większy ból tym bardziej zaawansowana choroba, czy w przypadku endometriozy tak to nie działa?
Nasilenie bólu nie musi korelować ze stopniem zaawansowania choroby – zdarzają się pacjentki z rozległymi zmianami chorobowymi i minimalnymi dolegliwościami i odwrotnie. Leczenie farmakologiczne powoduje regresję ognisk choroby i jej zahamowanie oraz redukcję bólu, ale nie prowadzi do całkowitego wyleczenia, bo nie usuwa przyczyny choroby czyli ektopowych (nieprawidłowej lokalizacji) ognisk endometrium.
Czy endometriozę można wyleczyć, czy to choroba z którą kobieta musi nauczyć się żyć?
Radykalne leczenie operacyjne jest często bardzo trudne a czasami wręcz niemożliwe z uwagi na plany prokreacyjne pacjentki a także różnorodną lokalizację ognisk choroby i niekiedy konieczność współpracy ginekologa z chirurgiem i urologiem. Czy endometrioza jest genetyczna? Czy jeśli ją mam i zajdę w ciążę to przekażę ją swojej córce? W niektórych rodzinach obserwuje się częstsze występowanie tej choroby, zwłaszcza jeśli dotyczyło osób w I stopniu pokrewieństwa (matka, siostra).
Endometrioza to jedna z najczęstszych przeszkód do zajścia w ciążę? Co sprawia, że kobietom z endometriozą tak trudno zajść w ciążę?
Endometrioza utrudnia zajście w ciążę i to nawet w niższych stopniach zaawansowania klinicznego. Wiąże się to z wywoływaniem przez ogniska endometriozy wewnętrznych krwawień, przewlekłej reakcji zapalnej z wydzielaniem mediatorów zapalenia (np. wolnych rodników), które mogą uszkadzać oocyty w jajniku, utrudniać plemnikom wędrówkę do komórki jajowej i jej zapłodnienie. Ponadto nacieki endometrialne powodują zmiany stosunków anatomicznych w dotkniętych chorobą narządach, tworzenie się zrostów. W przypadku jajowodów może to doprowadzić do ich niedrożności mechanicznej lub czynnościowej (zwiększone ryzyko ciąży pozamacznej). Czynniki prozapalne mogą wpływać na skład płynu w jajowodach co wpływa na plemniki w ich drodze do komórki jajowej i na zarodka w jego drodze do jamy macicy, a także na sam proces implantacji. Torbiele endometrialne w jajniku zmniejszają też tzw. rezerwę jajnikową, czyli pierwotną pulę pęcherzyków zawierających oocyty, które pozostają kobiecie na danym etapie jej życia.
Czy jeśli w końcu się uda zajść w ciążę, czy ciąża będzie trudniejsza w utrzymaniu niż ”normalna” ciąża bez endometriozy? Czy endometrioza już nie wpływa na przebieg ciąży?
Tak, endometrioza może wpłynąć na przebieg ciąży, chociaż w większości przypadków ciąża przebiega prawidłowo. Kobiety z endometriozą mają nieco większe ryzyko powikłań ciążowych, takich jak przedwczesny poród, poronienie, ciąża pozamaciczna, a także zwiększone ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego i ciężkiej cukrzycy ciążowej. Ryzyko tych powikłań jest zazwyczaj związane z stopniem zaawansowania choroby, a także z ewentualnymi powikłaniami, takimi jak blizny po operacjach. Istnieją również dowody na to, że u kobiet z endometriozą może wystąpić zwiększone ryzyko poronienia wczesnej ciąży.
Wiele słyszy się, że ciąża “leczy” endometriozę, czy to prawda? Jeśli w końcu uda się zajść w pierwszą ciążę, czy w drugą ciążę będzie kobiecie z endometriozą już łatwiej zajść? Czy to mit?
Ciąża nie leczy endometriozy, ale może tymczasowo złagodzić jej objawy. Już samo zatrzymanie miesiączkowania w ciąży i okresie karmienia piersią hamuje rozwój ognisk chorobowych. Ponadto zmiany hormonalne w tym okresie przyczyniają się do częściowej regresji tych ognisk. Jednakże, po urodzeniu dziecka i powrocie cyklu menstruacyjnego, objawy endometriozy mogą powrócić.
Jak trudno jest zajść w ciążę kobiecie, która cierpi na endometriozę?
Kobiety z endometriozą mają zazwyczaj mniejszą szansę na zajście w ciążę naturalnie, ponieważ choroba ta może wpływać na funkcjonowanie jajników, jajowodów oraz zmniejszać liczbę i jakość komórek jajowych. Ponadto, endometrioza może powodować powstawanie blizn, które mogą utrudniać transport zarodka przez jajowód, a także utrudniać jego implantację w macicy.
Jakie kroki powinna podjąć kobieta, która cierpi na endometriozę a stara się o ciążę? Czy najpierw leczyć endometriozę czy wspomagać starania o ciążę? Gdzie szukać najlepszej pomocy?
Przy podejrzeniu endometriozy zaleciłbym konsultację w ośrodku leczenia niepłodności jeszcze przed decyzją o operacji endometriozy. Taka konsultacja do niczego nie zobowiązuje, a pozwala na ustalenie najlepszej dla pacjentki drogi postępowania. Trzeba pamiętać, że każda interwencja zabiegowa na jajnikach z reguły prowadzi do zmniejszenia rezerwy jajnikowej i może utrudnić pacjentce jej przyszłe plany prokreacyjne. Leczenie operacyjne jeśli jest konieczne, może być poprzedzone zabezpieczeniem komórek jajowych czy zarodków a czasami wręcz odroczone na czas ciąży i urodzenia dziecka.
Czy rzeczywiście dietą można “zaleczyć” endometriozę? Jak ważna jest dieta przy tej chorobie?
Dieta może mieć znaczenie w endometriozie i wpłynąć na łagodzenie jej objawów (czytaj więcej). Nie ma jednoznacznych dowodów na to, że istnieje dieta, która może wyleczyć endometriozę, ale pewne produkty spożywcze mogą pomóc w zmniejszeniu stanu zapalnego i łagodzeniu bólu związanego z chorobą. Zaleca się jedzenie produktów bogatych w błonnik, takich jak warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe oraz jedzenie pokarmów bogatych w kwasy tłuszczowe omega-3, takich jak ryby, orzechy, nasiona chia, siemię lniane i olej lniany. Kwasy tłuszczowe omega-3 są znane z właściwości przeciwzapalnych. Warto w tej sprawie zasięgnąć porady dietetyka.