Endometrioza jest przewlekłym schorzeniem ginekologicznym, które dotyka około 10% kobiet w wieku rozrodczym. Choroba ta charakteryzuje się obecnością tkanki podobnej do błony śluzowej macicy poza jej jamą, co może prowadzić do poważnych objawów, w tym bólu i problemów z płodnością. Wczesna diagnostyka endometriozy jest kluczowa przede wszystkim dla minimalizowania jej wpływu na płodność. W tym artykule omawiamy 8 rzeczy, które warto wiedzieć o diagnostyce endometriozy, w tym przedstawiamy najbardziej nowoczesne metody pomagające wykrywać schorzenie na wczesnym etapie.
1. CZEMU ENDOMETRIOZA WYKRYWANA JEST ZBYT PÓŹNO
Endometrioza wykrywana jest często zbyt późno z wielu powodów - między innymi niespecyficznych objawów, braku objawów lub też błędnych diagnoz, które uniemożliwiają
wczesne rozpoczęcie leczenia, a kobieta traci cenny czas na leczenie nie tej choroby, która faktycznie ją trawi. Najczęstszym objawem endometriozy są różne dolegliwości bólowe: bolesne miesiączkowanie, bóle w podbrzuszu występujące w okresie okołomiesiączkowym, bolesne stosunki, bolesne oddawanie stolca, bóle w nadbrzuszu zwykle związane z cyklem miesiączkowym. Dolegliwości te niestety często są lekceważone przez lekarzy, którzy uznają je za fizjologiczne. Dodatkowo, endometrioza może nie dawać specyficznych objawów, a mimo to mieć negatywny wpływ na płodność (czytaj więcej: endometrioza - zagadkowa choroba powodująca niepłodność).
Warto również zaznaczyć, że pacjentki z endometriozą często zgłaszają bóle o charakterze niespecyficznym, które mogą występować w różnych momentach cyklu, a czasami nawet bez związku z nim. To często prowadzi do sytuacji, w której objawy pacjentek są lekceważone lub uznawane za wyolbrzymione, a choroba jest mylnie interpretowana jako problem psychosomatyczny. W rezultacie pacjentki często są kierowane do gastroenterologów lub nawet psychiatrów.
2. BOLESNE MIESIĄCZKI TO NIE TAKA “URODA”
Bolesne miesiączki są częstym zjawiskiem u wielu kobiet i często uważane są za naturalną część cyklu menstruacyjnego. Jednakże, warto zdawać sobie sprawę, że silne i przewlekłe bóle menstruacyjne nie są normalne i mogą być objawem endometriozy. Nie można ich lekceważyć, szczególnie jeśli uniemożliwiają normalne funkcjonowanie, eliminują kobietę z życia społecznego na pewien czas i wymagają stosowania silnych leków przeciwbólowych. Takie bolesne miesiączki warto skonsultować z lekarzem ginekologiem, który ma doświadczenie w diagnozowaniu i leczeniu endometriozy (czytaj więcej: najczęstsze pytania o endometriozę).
3. WCZESNE WYKRYCIE ENDOMETRIOZY A WPŁYW NA PŁODNOŚĆ
W przypadku starań o dziecko ważne jest, aby rozpoznać endometriozę jak najwcześniej. Obecność endometriozy może znacząco wpływać na płodność. Zrosty i blizny spowodowane przez chorobę mogą utrudniać zapłodnienie i rozwój zarodka. Z tego powodu konieczne jest monitorowanie i leczenie endometriozy u pacjentek starających się o dziecko. Szacuje się, że około 30% pacjentek z niepłodnością zmaga się z endometriozą. Wczesna diagnoza umożliwia szybsze podjęcie leczenia i minimalizuje wpływ choroby na płodność.
4. SCHEMAT POSTĘPOWANIA W DIAGNOSTYCE ENDOMETRIOZY A POLE DO BŁĘDÓW
Podstawowym krokiem w diagnostyce endometriozy jest dokładny wywiad medyczny i badanie fizykalne przeprowadzane przez lekarza. Dokładne badanie fizykalne, w tym badanie palpacyjne, może dostarczyć cennych wskazówek dotyczących możliwej obecności endometriozy. Lekarz może wyczuć guzki i zgrubienia w okolicy miednicy, które mogą sugerować obecność tej choroby. USG transwaginalne jest często stosowane jako pierwsze badanie obrazowe w diagnostyce endometriozy. Badanie to pozwala na ocenę struktury narządów miednicy mniejszej, takich jak macica, jajniki i jajowody. Jednakże, USG nie jest wystarczająco czułe w wykrywaniu wszystkich postaci endometriozy, stąd pole do przeoczenia choroby. Badanie rezonansem magnetycznym (MRI) umożliwia czasem dokładniejszą ocenę rozległości zmian endometrialnych, ich lokalizację i relacje z otaczającymi strukturami. Jednak w przypadku powierzchownych zmian, badanie to nie jest wystarczająco czułe do postawienia diagnozy, natomiast w przypadku torbieli endometrialnych bardziej dostępnym i czułym badaniem jest ultrasonografia przezpochwowa (USG TV). Może być ona potencjalnie stosowana w przypadku podejrzenia endometriozy przegrody pochwowo-odbytniczej. Jednakże, warto podkreślić, że ocena obecności i głębokości nacieku jest bardzo trudna i wymaga podania środka kontrastowego doodbytniczego oraz dużej wprawy i doświadczenia ze strony lekarza oceniającego wynik badania.
Laparoskopia jest uważana za złoty standard w diagnostyce endometriozy. To inwazyjne badanie chirurgiczne, podczas którego lekarz wprowadza niewielką kamerę do jamy brzusznej, aby dokładnie ocenić obecność, lokalizację i rozległość zmian endometrialnych. Podczas laparoskopii lekarz może pobrać fragment tkanki do badania histopatologicznego, co pozwala na potwierdzenie diagnozy endometriozy. Biopsja jest istotna, ponieważ niektóre zmiany w miednicy mogą mieć podobne objawy, takie jak torbiel jajnika czy mięśniaki, dlatego konieczne jest ustalenie dokładnej diagnozy. Czułość tego badania zależy bezpośrednio o doświadczenia osoby przeprowadzającej zabieg jak i szczegółowości/rozległości badania, czyli uwidocznienia wszystkich niezbędnych części, m.in jamy macicy oraz przydatków, otrzewnej odbytnicy i esicy, wyrostka robaczkowego, kątnicy oraz przepony.
5. BADANIA Z KRWI - BIOMARKERY
Przez wiele lat prowadzone były liczne badania naukowe mające na celu identyfikację markerów w surowicy krwi, endometrium i płynie otrzewnowym, które umożliwiłyby wczesną i nieinwazyjną diagnozę endometriozy. Jednym z bardziej powszechnie stosowanych biomarkerów w endometriozie było białko CA- 125. Jednak należy podkreślić, że ten parametr nie jest specyficzny dla endometriozy, ponieważ podwyższone wartości występują w różnych stanach klinicznych, takich jak miesiączka, ciąża, nowotwory, sarkoidoza, zapalenie otrzewnej, zapalenie osierdzia, niewydolność krążenia, choroby wątroby, cukrzyca i choroby tkanki łącznej. Dodatkowo, badanie to może wywoływać ogromny stres u pacjentki z powodu mylnego kojarzenia tego markera z chorobą nowotworową, dlatego obecnie nie jest ono zalecane.
6. NAJNOWSZE ODKRYCIA W RAMACH DIAGNOSTYKI ENDOMETRIOZY
Z uwagi na fakt, że tylko niektóre postacie endometriozy można potwierdzić badaniem obrazowym, naukowcy oraz firmy od lat podejmują badania nad molekularnym podłożem
endometriozy. Ostatnie badania pozwoliły na wytypowanie i opisanie nowego biomarkera charakterystycznego dla ektopowego endometrium. Grupa naukowców z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego pod kierunkiem prof. Jacka Malejczyka wykazała podwyższoną ekspresję mRNA genu FUT4 w endometrium pacjentek z laparoskopowo i histologicznie potwierdzoną endometriozą w porównaniu z próbkami endometrium pobranymi od zdrowych kobiet. Przeprowadzona przez twórców ocena wartości diagnostycznej pomiaru ekspresji mRNA FUT4 w endometrium wykazała, że charakteryzuje się ona czułością, specyficznością i wartością predykcyjną na poziomie co najmniej 90 proc. – czułość 94,12 proc., swoistość 89,2 proc., pozytywna wartość predykcyjna 93,9 proc. i negatywna wartość predykcyjna 89,3 proc. Są to bardzo dobre wyniki wskazujące na wysoką skuteczność nowej metody.
7. DOSTĘPNOŚĆ I PRZEBIEG NIEINWAZYJNEGO TESTU NA ENDOMETRIOZĘ
Test na endometriozę EndoRNA qRT-PCR to przełom w dziedzinie nieinwazyjnej diagnostyki endometriozy. Od niedawna ten nowy test dostępny jest w sieci Klinik InviMed w całej Polsce. Zaletami testu oprócz skuteczności, są: łatwość, szybkość i bezpieczeństwo jego wykonania. Badanie polega na pobraniu wymazu z macicy. Pobranie trwa kilka minut i jest małoinwazyjne. Pobrany materiał zostaje przekazany do laboratorium diagnostycznego, gdzie wykonywane jest badanie za pomocą reakcji PCR. Czas oczekiwania na wyniki to ok. 14 dni roboczych. Aby zgłosić się na kwalifikację do wykonania testu, należy zapisać się na wizytę do lekarza ginekologa (w dowolnym dniu cyklu) oraz zabrać ze sobą aktualny (wykonany w ciągu ostatnich 12 miesięcy) wynik badania cytologicznego. Po kwalifikacji odbywa się kolejną wizytę, podczas której zostanie wykonany test - powinno się odbyć najpóźniej do 12-14 dnia cyklu, jednak nie wcześniej niż przed ustaniem krwawienia. Więcej informacji o teście można przeczytać tutaj.
8. WSPÓŁPRACA SPECJALISTÓW KLUCZOWA PRZY STARANIACH O CIĄŻĘ
Skuteczna diagnostyka i leczenie endometriozy wymagają współpracy między różnymi specjalistami, takimi jak ginekolog, endokrynolog, chirurg i specjalista od rozrodu. Wspólnie opracowują oni indywidualne plany diagnostyczne i terapeutyczne, uwzględniając zarówno objawy endometriozy, jak i cele pacjentki dotyczące płodności. Warto zadbać o to, aby leczenie podjąć w klinice, która kompleksowo może zająć się pacjentką. Także jej psychiką, bo wsparcie emocjonalne jest równie ważne. Diagnostyka endometriozy i leczenie mogą być trudne emocjonalnie dla pacjentek, zwłaszcza dla tych, które starają się o dziecko. Opieka profesjonalnego psychologa oraz uczestnictwo w grupach wsparcia mogą znacznie pomóc w radzeniu sobie z trudnościami i lękiem związanym z chorobą (czytaj więcej: o endometriozie podczas staraniach o dziecko)
Podsumowując, diagnostyka endometriozy w kontekście płodności i starań o dziecko jest niezwykle istotna dla kobiet z tą chorobą. Wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie mogą znacząco poprawić szanse na zapłodnienie i powodzenie ciąży. Warto zasięgnąć porady lekarza i skorzystać z dostępnych metod diagnostycznych, aby skutecznie zarządzać endometriozą i osiągnąć upragnione macierzyństwo.
