Endometrium to błona śluzowa macicy, którą niezależnie od wieku ma każda kobieta. Jaką powinno mieć grubość w poszczególnych fazach cyklu oraz na różnych etapach życia? Jakie zaburzenia i choroby endometrium występują najczęściej? Czy endometrioza jest również chorobą endometrium? Jak może wpływać na zdrowie, płodność i szanse na zajście w ciążę?
Endometrium w poszczególnych fazach cyklu i etapach życia
Endometrium, czyli błonę śluzową macicy posiada każda kobieta, od małej dziewczynki, aż do kobiet w wieku pomenopauzalnym. W zależności od wieku, ale również od fazy cyklu endometrium różni się grubością. U dziewczynek, które nie wkroczyły jeszcze w okres dojrzewania, endometrium ma grubość od 0,3 do 0,5 mm. Kobiety po menopauzie powinny mieć endometrium o grubości ok. 5 mm, natomiast te, które stosują hormonalna terapię zastępczą – nie więcej niż 8 mm.
Endometrium u kobiet w wieku rozrodczym, zmienia swoją grubość w zależności od fazy cyklu miesiączkowego. W pierwszej fazie cyklu osiąga 8-9 mm, a po owulacji jest grubsze. Wszystko za sprawą tego, że endometrium składa się z dwóch warstw – podstawnej i czynnościowej. Warstwa czynnościowa przygotowuje się i stwarza odpowiednie warunki do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej, dlatego w fazie cyklu, pod wpływem estrogenów i gestagenów grubość warstwy czynnościowej wzrasta. Jeśli do zapłodnienia nie dochodzi, błona śluzowa złuszcza się i jest wydalana podczas miesiączki, a następnie odradza się na nowo.
Rozrost endometrium w drugiej fazie cyklu jest naturalnym, fizjologicznym zjawiskiem, jednak jego grubość nie powinna przekraczać 15 mm (u kobiet w wieku rozrodczym) oraz 12 mm u kobiet po menopauzie). Jeśli lekarz stwierdzi, że endometrium ma zbyt dużą grubość w drugiej fazie cyklu, warto wówczas poszerzyć diagnostykę, aby wykluczyć raka endometrium. Mimo, że endometrium w fazie największego wzrostu ma nie więcej niż kilkanaście milimetrów grubości, może się z nim wiązać wiele chorób.
Endometrioza jako częsta choroba błony śluzowej macicy
U kobiet, które chorują na endometriozę - endometrium wydostaje się poza jamę macicy. Może się znaleźć w obrębie jajników, jajowodów lub na powierzchni jamy otrzewnej – to najczęstsze miejsca występowania endometriozy. Niekiedy endometrium może się również znaleźć w bardziej nietypowych miejscach np. na płucach, na pęcherzu moczowym, czy na jelitach. Objawem ostatniego może być pojawianie się krwi w kale podczas miesiączki, symptomem pojawienia się endometrium na płucach, może być jest plucie krwią. Zdarza się również, i to z coraz większą częstotliwością, że stwierdza się obecność endometriozy w bliźnie po cięciu cesarskim.
Endometrioza jest chorobą, którą stosunkowo trudno zdiagnozować. Niekiedy diagnoza może trwać nawet kilka lat. Wg statystyk cierpi na nią 1 na 10 kobiet. Choroba ta znacznie obniża jakość i komfort życia, ponieważ często wiążę się z różnego rodzaju bólami. Kobiety często zgłaszają bardzo bolesne i obfite miesiączki, bóle brzucha, bóle w obrębie macicy, bóle podczas stosunku, czy wypróżniania. Do tego mogą dochodzić nudności, wymioty, które potrafią skutecznie wyłączać kobietę z codziennego życia. Dolegliwości często nasilają się w okolicach miesiączki i w jej trakcie, ale u niektórych kobiet mogą trwać przez cały cykl miesiączkowy.
Endometrioza może mieć również poważniejsze konsekwencje – w zaawansowanym stadium powstają torbiele endometrialne i zrosty, prowadzące m.in. do niedrożności jajowodów, co jest jedną z częstych przyczyn niepłodności. Leczenie jest trudne, ponieważ wszelkie środki farmakologiczne działają doraźnie i jedynie niwelują objawy. Najbardziej skuteczny jest tu zabieg wykonany nożem plazmowym.
Endometrioza a płodność
Endometrioza jest chorobą, która nie tylko obniża jakość życia kobiety, ale też negatywnie wpływa na jej płodność i może obniżać szanse na zajście w ciążę. Nie oznacza to jednak, że kobiety dotknięte tym schorzeniem nie mają szansy spełnić marzenia o dziecku (czytaj więcej:
endometrioza a ciąża).
Jak endometrioza może wpływać na płodność? W oocytach pacjentek z zaawansowaną endometriozą, a więc w III lub IV stadium, obserwuje się pewne zmiany morfologiczne. Mają one m.in. cieńszą osłonkę oraz są wyposażone w mniejszą liczbę mitochondriów. Są to struktury odpowiedzialne za dostarczanie energii do komórki. Endometrioza może również zaburzać gospodarkę hormonalną w organizmie kobiety. Na jakie hormony może wpływać endometrioza? Najczęściej można zaobserwować niższe stężenie takich hormonów jak: AMH, FSH, LH, czy estradiol. Pojawia się jednak pytanie, czy tego typu nieprawidłowości mogą uniemożliwić zapłodnienie, a później implantację zarodka w macicy? Na razie nie ma na to jednoznacznych dowodów. Wielu specjalistów uważa jednak, że tak.
Jeśli naturalne próby zajścia w ciążę nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, warto rozważyć metody wspomaganego rozrodu. Jeszcze przed rozpoczęciem całej procedury komórki jajowe pobrane w trakcie punkcji dokładnie ogląda embriolog, dokładnie oceniając ich strukturę. Do procedury in vitro zawsze wybiera się najlepsze jakościowo komórki.
Przy zaawansowanej endometriozie cały proces leczenia powinien być dobierany indywidualnie do pacjentki. Lekarz może zadecydować o zmianie schematu leczenia (modyfikacja protokołu stymulacji), włączyć kobiecie dodatkowe leki lub zlecić konkretne badania.
Podsumowując, oocyty kobiet z zaawansowaną endometriozą są bardzo często gorszej jakości, co może mieć niekorzystny wpływ na naturalne starania o dziecko, ale także na przebieg leczenia metodą in vitro. Niemniej jednak kobiety z zaawansowaną endometriozą zachodzą w ciążę i spełniają swoje marzenie o upragnionym macierzyństwie.
Leczenie endometriozy
Nie tylko postawienie diagnozy endometriozy jest trudne. Również leczenie endometriozy nie należy do łatwych (czytaj więcej:
o metodach leczenia endometriozy). Dostępne na rynku lekarstwa działają objawowo, niwelując dolegliwości towarzyszące endometriozie, a nie lecząc przyczynę choroby. W miarę rozwoju i stopnia zaawansowania choroby, wprowadza się leczenie operacyjne. Jedną z podstawowych metod jest laparoskopia. Minimalizacja ryzyka uszkodzenia okolicznych tkanek i obniżenia rezerwy jajnikowej możliwa jest, gdy w laparoskopii stosowane jest tak innowacyjne narzędzie jak nóż plazmowy.
Plazma jest zjonizowaną materią, podobną do gazu, ale posiadającą zdolność przewodzenia prądu elektrycznego. Wytwarza pole elektromagnetyczne i reaguje z innymi, podobnymi polami. Dzięki wykorzystaniu zjawiska dobrego przewodzenia prądu wysokiej częstotliwości przez zjonizowany argon, zmniejsza ryzyko uszkodzenia okolicznych tkanek, umożliwiając chirurgom bardziej agresywną ingerencję a chowane ostrze, wzmocnione plazmą, pozwala na znacznie bardziej precyzyjne cięcie. Chirurgia plazmowa daje możliwość precyzyjnego usunięcia ognisk endometriozy, bez uszkodzenia rezerwy jajnikowej. Zabiegi przy użyciu plazmy są o wiele krótsze od innych, ponieważ precyzyjna aplikacja znacznie redukuje czas poświęcony na zabieg. Co ważniejsze – dają też o wiele lepsze efekty.
Inne choroby endometrium
Zapalenie endometrium
Zapalenie błony śluzowej może być skutkiem powikłań poporodowych, łyżeczkowania jamy macicy, czy innych zabiegów ginekologicznych. Jak się objawia? Najczęściej to plamienia, krwawienia i bóle podbrzusza. Może występować również podwyższona temperatura ciała. Jak dochodzi do zapalenia endometrium? W wyniku przeniesienia bakterii z pochwy do macicy, w jej obrębie powstaje stan zapalny. Nieleczone zapalenie błony śluzowej macicy może przekształcić się w zapalenie jajników i jajowodów. Ponadto mogą powstawać zrosty, które będą powodowały niedrożność jajowodów i tym samym trudności z zajściem w ciążę. Dlatego stanom zapalnym endometrium należy przeciwdziałać. Przede wszystkim, po każdym zabiegu czy porodzie, nie powinno się zapominać o wizytach kontrolnych. Należy też zasięgnąć porady lekarskiej przy bólu podbrzusza, plamieniach i nietypowym krwawieniu. Ostry stan zapalny śluzówki macicy przeważnie jest łatwy do rozpoznania dla ginekologa. Trudniej zdiagnozować zapalenie przewlekłe, gdzie konieczne jest przeprowadzenie badania histopatologicznego wyskrobin z jamy macicy.
Przerost błony śluzowej macicy
Braku równowagi pomiędzy estrogenami a progesteronem może sprawiać, że śluzówka macicy będzie za bardzo pobudzona, a komórki gruczołowe będę nadmiernie się rozrastać i namnażać. Szczególnie narażone są kobiety otyłe, które stosują terapię hormonalną zawierającą estrogeny. Pogrubienie endometrium samo w sobie nie jest jeszcze chorobą, ale może prowadzić do choroby nowotworowej. Konieczna jest więc diagnostyka. Należy wykonać biopsję endometrium i zbadać w warunkach laboratoryjnych pobrany fragment śluzówki. Jeśli okaże się że mimo zgrubienia nie występuje atypia endometrium, a komórki mają prawidłową budowę, ryzyko choroby nowotworowej jest niewielkie. W tym przypadku wystarczy leczenie hormonalne, a czasem zmiany mogą ustąpić nawet samoistnie.
Przerost endometrium atypowy jest stanem o wiele poważniejszym, ponieważ wiąże się z ryzykiem przekształcenia w raka błony śluzowej macicy. Przeważnie zdiagnozowanie tego typu rozrostu jest wskazaniem do profilaktycznego usunięcia macicy. Czasem jednak choroba dotyka kobiety, które zamierzają jeszcze urodzić dziecko. Wówczas stosuje się leczenie hormonalne lecz kobieta powinna być pod stałą kontrolą lekarską.
Polipy endometrialne
Są to niewielkie fragmenty przerośniętej błony śluzowej, mające najczęściej kształt uszypułowany, czyli małego guzka na nóżce. Przyczyna ich powstawania nie jest dokładnie znana. Prawdopodobnie powstają wskutek zaburzeń hormonalnych. Polipy często utrudniają zajście w ciążę, a u tych, którym się to udało, są powodem poronień. Wykryć je można tylko podczas przezpochwowego badania USG. Leczenie niewielkich polipów endometrialnych rozpoczyna się od kilkumiesięcznej terapii hormonalnej. Kolejnym etapem postępowania jest diagnostyka inwazyjna (wyłyżeczkowanie jamy macicy lub histeroskopia umożliwiająca dodatkowo oglądnięcie jamy macicy). Mimo, że polipy są zmianami łagodnymi i rzadko przekształcają się w nowotwór, ryzyko takie istnieje. Dlatego, wszystkie polipy po ich usunięciu poddaje się badaniu mikroskopowemu. Jeżeli zawierają one komórki nowotworowe, konieczna jest histerektomia, czyli usunięcie macicy.
Atrofia endometrium
W przeciwieństwie do kobiet cierpiących na rozrost błony śluzowej macicy, u pacjentek z atrofią komórki endometrium zanikają, a błona śluzowa staje się zbyt cienka. I tutaj główną rolę odgrywają estrogeny, lecz w tym przypadku są one zbyt mało aktywne. Atrofia jest często spotykana u kobiet w wieku pomenopauzalnym. Ale cierpią na nią również kobiety w wieku rozrodczym, co powoduje u nich niepłodność, ponieważ w atroficznym endometrium nie jest w stanie zagnieździć się zapłodnione jajo. Schorzenie może być wynikiem przyjmowania leków hamujących działanie estrogenów ale mogą to być także zaburzenia hormonalne. Dlatego koniecznie należy skonsultować się z lekarzem, który po przeprowadzeniu szczegółowych badań dokładnie ustali, co jest przyczyną zaburzeń i podejmie dalsze odpowiednie działania.
