Rozpoczęcie starań o dziecko jest często przełomowym momentem w życiu pary. Na początku jest to czas pełen podekscytowania, radości i przyjemnego wyczekiwania. Kiedy jednak kilka miesięcy z rzędu na teście ciążowym nie ma nawet cienia drugiej kreski, zaczyna wkradać się niepewność. W głowie pojawiają się pytania: "Dlaczego się nie udaje?". Taki scenariusz jest coraz częstszy wśród par, które doświadczają problemów z obniżoną płodnością. Kiedy można mówić o niepłodności? Jak wygląda diagnostyka i jakie kroki podjąć w pierwszej kolejności?
Niepłodność stwierdza się w sytuacji, gdy po 12 miesiącach regularnego współżycia bez stosowania antykoncepcji, parze nie udaje się zajść w ciążę. Jest to moment, w którym warto rozpocząć diagnostykę potencjalnych problemów z płodnością i wykonać podstawowe badania. Jeśli kobieta ma 35 lat, specjaliści zalecają wcześniejsze rozpoczęcie diagnostyki, nawet po 6 miesiącach nieudanych prób zajścia w ciążę.
Niepłodność - najczęstsze przyczyny
Niepłodność w równym stopniu dotyczy kobiet, jak i mężczyzn. Przyczyn niepłodności może być wiele, jednak do najczęstszych należą:
- Zaburzenia hormonalne, w tym zaburzenia owulacyjne - czytaj więcej: objawy zaburzeń hormonalnych,
- Nieprawidłowe parametry nasienia - czytaj więcej: badania męskiego nasienia,
- Niska rezerwa jajnikowa u kobiet- czytaj więcej: rezerwa jajnikowa,
- Endometrioza - czytaj więcej: czym jest endometrioza,
- Niedrożność jajowodów,
- Wady anatomiczne, czyli nieprawidłowości w budowie narządów rodnych.
W pierwszej kolejności lekarz powinien ustalić przyczynę problemów z płodnością i na tej podstawie opracować plan leczenia. Niekiedy wystarczą niewielkie zmiany np. krótkotrwała terapia hormonalna, która przywróci równowagę w kobiecym organizmie. W innym przypadku leczenie niepłodności może być długim i wymagającym procesem. Wszystko zależy tak naprawdę od podłoża problemów z płodnością. Nie da się ukryć, że diagnostyka niepłodności często wymaga wielu badań i zaangażowania lekarzy specjalistów z różnych dziedzin medycyny.
Warto tutaj wspomnieć, iż w ok. 20% przypadków nie udaje się jednoznacznie określić przyczyny problemów z płodnością. To tzw. niepłodność idiopatyczna. Nie jest ona spowodowana konkretną chorobą, czy zaburzeniem. Wręcz przeciwnie, wyniki badań nie wykazują żadnych nieprawidłowości, które mogłyby wskazywać na problemy z poczęciem dziecka. Jeśli niepłodność idiopatyczna trwa dłużej niż 2-3 lata, Polskie Towarzystwo Ginekologiczne rekomenduje zastosowanie technik wspomaganego rozrodu (inseminacji, in vitro).
Pierwsze kroki w diagnostyce niepłodności
Diagnostyka niepłodności dotyczy zawsze obojga partnerów! Aby para mająca problemy z płodnością mogła poddać się odpowiedniej terapii, musi najpierw przejść kompleksową diagnostykę. Chodzi o to, by ustalić, co powoduje u niej problemy z zajściem w ciążę. Dlatego też już w trakcie pierwszego kontaktu z niepłodną parą, lekarz stara się zdobyć jak najwięcej informacji o stanie zdrowia obojga partnerów. Bardzo pomocne mogą być obserwacje z cykli miesiączkowych prowadzone w aplikacji OvuFriend: objawy i symptomy odczuwane przez kobietę w różnych fazach cyklu, występowanie owulacji, regularność miesiączek i wiele innych informacji istotnych podczas wstępnej diagnostyki niepłodności. Lekarz może zapytać o przebyte choroby, zażywane leki, styl życia, aktywność fizyczną i dietę. Ponadto specjalista na pewno zapozna się z wynikami przeprowadzonych badań (jeśli para rozpoczęła już diagnostykę) lub zleci własne – np. morfologię krwi, badania hormonalne, USG narządów rodnych, podstawowe lub rozszerzone badanie nasienia. Przebieg diagnostyki zależy oczywiście od indywidualnej sytuacji danej pary.
Diagnostyka niepłodności - czynnik kobiecy
Podstawowa diagnostyka obejmuje:
- wywiad medyczny,
- badanie ginekologiczne i USG, których zadaniem jest wykrycie ewentualnych wad anatomicznych w obrębie macicy, jajników i jajowodów. Lekarz zleca także wykonanie badań,
- badania analityczne oraz hormonalne m.in. AMH – badanie rezerwy jajnikowej, TSH, prolaktyna, przeciwciała anty-TPO, FSH, LH, estradiol, morfologia, badani moczu,
- monitoring cyklu miesiączkowego.
W razie potrzeby lekarz może zalecić dalszą diagnostykę, m.in.:
- sono-HSG, czyli ultrasonograficzna histerosalpingografia, służy do wykrywania ewentualnych nieprawidłowości w budowie macicy oraz niedrożności jajowodów,
- histeroskopię diagnostyczną, czyli badanie macicy, które umożliwia precyzyjną ocenę jej wnętrza w warunkach gabinetu ginekologicznego,
- laparoskopię – powszechnie stosowana metoda diagnostyczno-zabiegowa, służąca ocenie narządów jamy brzusznej. Podczas laparoskopii możliwe jest także wykonanie zabiegów ginekologicznych,
- biopsję endometrium,
- badania genetyczne,
- badania immunologiczne.
Diagnostyka niepłodności - czynnik męski
Podstawowym elementem diagnostyki niepłodności u mężczyzn jest badanie nasienia, które obejmuje:
- diagnostykę podstawową, która określa parametry fizyko-chemiczne nasienia, ocenia koncentrację, ruchliwość, morfologię oraz żywotność plemników,
- test MAR, czyli badanie na obecność przeciwciał przeciwplemnikowych na powierzchni plemnika. Obecność przeciwciał przeciwplemnikowych może powodować aglutynację plemników, zmniejszać ich ruchliwość oraz żywotność, a także utrudniają przedostanie się plemników przez śluz szyjkowy, uniemożliwiając zapłodnienie.
- test SCD, czyli badanie struktury chromatyny plemnikowej. Badanie to służy ocenie stopnia uszkodzenia DNA plemników. Uszkodzone DNA plemników zmniejsza bowiem szanse na zapłodnienie. Jest także przyczyną wystąpienia nieprawidłowości we wczesnym stadium rozwoju zarodka oraz zwiększa ryzyko przeniesienia wad genetycznych na dziecko oraz poronień.
- posiew nasienia, który służy wykryciu obecności bakterii i grzybów w spermie.
W razie potrzeby lekarz może zalecić dalszą diagnostykę, która obejmuje m.in.:
- badanie fizykalne, polegające na badaniu członka, jąder i moszny. Wykonuje się go w celu ustalenia, czy u mężczyzny nie występują nieprawidłowości anatomiczne, które mogłyby obniżać płodność,
- USG, które pomaga wykryć m.in. żylaki powrózka nasiennego,
- badania hormonalne,
- badania genetyczne,
- badania immunologiczne.
Jak wybrać klinikę leczenia niepłodności?
Wybór kliniki to bardzo ważny etap w procesie leczenia niepłodności. W Polsce istnieje kilkadziesiąt placówek zajmujących się leczeniem niepłodności w różnym zakresie. Warto więc zastanowić się, który ośrodek zapewni Wam najlepszą opiekę. Od czego zacząć?
Przede wszystkim odpowiedzcie sobie na pytanie, co dla Was jest najważniejsze: koszty leczenia, lokalizacja kliniki, oferta, doświadczenie, jakość i skuteczność leczenia? Następnie przeanalizujcie, co dana klinika ma Wam do zaoferowania. Zróbcie research w Internecie (zajrzyj na forum OvuFriend, na którym osoby, które mają problemy z płodnością wymieniają się radami i opiniami na temat klinik oraz przebiegu leczenia). Być może w Waszym otoczeniu jest para, która ma już doświadczenie w tym zakresie. Nie ma chyba bardziej rzetelnego i wiarygodnego źródła wiedzy na ten temat.
Diagnostykę i leczenie warto w wyspecjalizowanym ośrodku leczenia niepłodności. Wybierzcie taki, który posiada wieloletnie doświadczenie, kompleksową ofertę oraz zaplecze laboratoryjne, umożliwiające przeprowadzenie pełnej diagnostyki oraz leczenie najnowocześniejszymi metodami. Ważne jest także, aby na miejscu w klinice dostępni byli specjaliści i lekarze zajmujący się medycyną rozrodu (ginekolodzy, endokrynolodzy, urolodzy, embriolodzy, androlodzy, immunolodzy, genetycy, a także psycholog).
Wybraliście już klinikę, której powierzycie swoje leczenie? Czas na pierwszą wizytę! Zakres pracy kliniki leczenia niepłodności jest bardzo szeroki i nie ogranicza się jedynie do przeprowadzania zabiegów in vitro. Para, która trafia pod opiekę specjalistycznej placówki zostaje objęta szczegółową diagnostyką, a w razie potrzeby także leczeniem. Zanim padnie propozycja o zapłodnieniu pozaustrojowym, lekarz zawsze stara się wykorzystać wszystkie możliwe rozwiązania. Po in vitro sięga się w ostateczności – gdy zastosowane metody leczenia nie przynoszą rezultatu.
Pierwsza wizyta w klinice leczenia niepłodności
Dla wielu par, pierwsza wizyta w klinice leczenia niepłodności, wiąże się z ogromnym stresem. Aby zminimalizować to napięcie przygotujcie się do wizyty odpowiednio - odpowiedzcie na 50 pytań, które mogą być istotne na pierwszej wizycie. Problem niepłodności może wynikać zarówno z czynnika kobeicego, jak i męskiego. Ważne zatem, aby na pierwszej wizycie lekarz miał możliwość przeprowadzenia wywiadu medycznego z każdym z partnerów.
Pierwsza wizyta - przebieg
Najpierw lekarz przeprowadzi wywiad medyczny oraz wykona badanie ginekologiczne i USG. Przeanalizuje także historię dotychczasowego leczenia. Następnie, na podstawie uzyskanych informacji, oceni stan Waszego zdrowia oraz omówi możliwości dodatkowej diagnostyki i metod leczenia. Pierwsza wizyta to także doskonała okazja do zadawania pytań lekarzowi i wyjaśnienia wszelkich wątpliwości.
Terapia hormonalna
Terapię hormonalną stosuje się przede wszystkim u kobiet, u których problemy z płodnością są wynikiem zaburzeń cyklu menstruacyjnego – cykle są nieregularne lub bezowulacyjne albo stwierdzona została niewydolność ciałka żółtego. Terapię hormonalną klinika proponuje również kobietom ze zdiagnozowaną endometriozą lub chorobą tarczycy. Celem terapii hormonalnej jest przywrócenie właściwego poziomu hormonów w organizmie.
Taka terapia może trwać nawet kilka miesięcy, a hormony przyjmuje się w formie tabletek lub zastrzyków, najczęściej do samodzielnego wstrzyknięcia. Warto wspomnieć również o mężczyznach, u których niewłaściwy poziom hormonów może zaburzyć spermatogenezę, czyli proces powstawania i dojrzewania plemników. Zaburzenia hormonalne u mężczyzn są najczęściej efektem niewydolności układu podwzgórzowo-przysadkowego. Tak samo jak u kobiet, leczy się je farmakologicznie poprzez suplementację brakujących hormonów.
Monitoring cyklu miesiączkowego
Jego celem jest dokładne wyznaczenie terminu owulacji, tak aby para mogła współżyć w czasie, gdy zapłodnienie jest najbardziej prawdopodobne. Taki monitoring polega na obserwacji przebiegu dojrzewania pęcherzyków jajnikowych w jajnikach. Nie gwarantuje sukcesu, ale znacznie zwiększa szanse na poczęcie dziecka w sposób naturalny.
Testy płodności
Ustalenie przyczyn niepłodności wymaga przeprowadzenia niezbędnych badań. Podstawowym badaniem płodności kobiety jest badanie AMH, a dla partnera badanie nasienia. Badanie stężenia AMH czyli poziomu hormonu anty-Mülllerowskiego pozwala precyzyjnie określić stan płodności kobiety oraz stan pęcherzyków jajowych. Na tej podstawie można świadomie zaplanować moment starań o dziecko, a także dobrać odpowiednią metodę leczenia w przypadku problemów z zajściem w ciążę. Ocena rezerwy jajnikowej sygnalizuje również problem przedwczesnego wygasania czynności jajników oraz pozwala przewidzieć moment wejścia w okres menopauzy.
Badanie AMH powinny wykonać panie po 30. roku życia, a czasem zleca się je także kobietom po 20. roku życia. Wynika to z faktu, iż coraz młodsze kobiety mają problem z płodnością. Chociaż spadek poziomu AMH z wiekiem jest zjawiskiem naturalnym, to nie do tak drastycznie niskiego poziomu i nie na taką skale jak obserwujemy to obecnie.
To badanie powinna wykonać każda kobieta przynajmniej raz w życiu. Ocena rezerwy jajnikowej pozwala rozpoznać problem przedwczesnego wygasania czynności jajników, jest więc w stanie uchronić nas przed sytuacją, w której zbyt późno zdecydujemy się na dziecko. Test pozwala także na szybką diagnozę problemu, a co za tym idzie wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Dieta płodności
Chyba już nikogo nie trzeba przekonywać o istnieniu związku między sposobem odżywiania a płodnością. Racjonalna, odpowiednio zbilansowana dieta zapewnia nie tylko dobre samopoczucie, ale także wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu rozrodczego. Niedobory witamin i składników mineralnych upośledzają bowiem procesy rozrodcze, m.in. spermatogenezę i oogenezę, zapłodnienie oraz prawidłowy rozwój zarodka. Dietetyk może jednak pomóc niepłodnej parze skomponować jadłospis, który będzie sprzyjał ich płodności i zwiększy szanse na dziecko. Czytaj więcej: czym jest Dieta Płodności.
Badanie nasienia
Badanie nasienia jest podstawowym badaniem oceniającym płodność mężczyzny i niezbędnym w przypadku pojawienia się problemów z zajściem w ciążę. Lekarze zalecają wykonanie seminogramu zwykle po ok. 1 roku bezowocnych starań o dziecko. W tzw. badaniu seminologicznym jakość nasienia oceniana jest według kryteriów zaproponowanych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).
Badanie nasienia składa się z dwóch etapów. W pierwszym ejakulat mężczyzny podlega andrologicznej ocenie makroskopowej. Obejmuje ona takie parametry oddanej próbki nasienia jak: objętość ejakulatu, czas upłynnienia, kolor i zapach, lepkość oraz pH. Drugi etap, czyli ocena mikroskopowa określa całkowitą liczbę plemników w nasieniu, w 1mm, ruchliwość, żywotność oraz budowę (morfologię).
Podstawowe badanie nasienia odbywa się przy użyciu technologii CASA (ang. Computer Assisted Semen Analysis). Nasienie analizowane jest przy współpracy z automatycznym systemem komputerowym SCA (ang. Sperm Class Analyzer). Do oceny stresu oksydacyjnego w nasieniu używa się natomiast bardzo dokładnego i szybkiego testu MIOXSYS. Stres oksydacyjny jest obecnie jednym z ważniejszych czynników niepłodności męskiej. Polega na braku równowagi pomiędzy ilością wolnych rodników (szkodliwych produktów przemiany materii) a zdolnością organizmu do ich usuwania. MIOXSYS pozwala tę zdolność ocenić.
Kolejne analizy do oceny nasienia umożliwia badanie MSOME, które bada plemniki w powiększeniu rzędu 6000-8000 razy oraz test SCD. Badanie fragmentacji DNA plemników natomiast, pozwala ocenić uszkodzenia ich materiału genetycznego. Jest to bardzo ważny parametr, ponieważ obecność wszelkich nieprawidłowości w DNA komórek rozrodczych znacznie obniża szansę na zapłodnienie, zwiększa również ryzyko utraty ciąży oraz urodzenia dziecka z wadą genetyczną.
"Jakość nasienia zmienia się w czasie i pod wpływem różnych czynników zewnętrznych (stres, choroby, dieta, używki, mała aktywność fizyczna, czynniki szkodliwe związane z pracą, itp). Dlatego diagnoza spermy powinna być oparta na kilku uzyskanych wynikach. Pojedynczy wynik badania nasienia nie upoważnia do zakwalifikowania pacjenta jako niepłodnego" – podkreśla dr n. biol. Wojciech Sierka, starszy embriolog kliniczny ESHRE, specjalista Gyncentrum.
Leczenie operacyjne
Polipy endometrialne, zrosty wewnątrzmaciczne, przegrody macicy, mięśniaki - to tylko niektóre z możliwych przyczyn niepłodności. W większości przypadków schorzenia te wymagają leczenia operacyjnego. Na szczęście dzięki intensywnemu rozwojowi endoskopii, do usuwania tego typu zmian wykorzystuje się dziś techniki małoinwazyjne, np. histeroskopię lub laparoskopię. Potrafią one nie tylko zdiagnozować patologie w obrębie narządów rodnych, ale również pozwalają je usunąć.
Niepłodność - wsparcie psychologa
Starania o dziecko bywają powodem ogromnego stresu, szczególnie, gdy ciągną się miesiącami lub latami. Na początku para podchodzi do sprawy z optymizmem. Jednak, gdy kolejne próby poczęcia dziecka okazują się bezowocne, przychodzi zwątpienie i złość. Zbliżenia nie przynoszą już tyle satysfakcji. Pojawia się za to bezradność, smutek i żal. Partnerzy mają obniżone poczucie własnej wartości i obwiniają się za niepowodzenia. Najczęściej nie zdają sobie jednak sprawy, jak wielkie znaczenie podczas starań o dziecko ma stan ich psychiki. Im większą presję będą na sobie wywierać, tym trudniej im będzie począć dziecko. W takich sytuacjach mogą skorzystać ze wsparcia psychologa, który pomoże im uporać się z negatywnymi emocjami. Po serii spotkań z psychologiem pary odzyskują równowagę psychiczną i w końcu udaje im się doczekać upragnionego potomstwa. Czytaj więcej: jak radzić sobie ze stresem podczas przedłużających się starań o dziecko.
